Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

Önerme  XIII’ün  ardından  gelen  aksiyomlar,  lemmalar,  tanımlar
 
ve postulatlar. 
- Spinoza’nın fizik ve fizyolojisi bu az sayıdaki önermele­
rin içindedir. Hiç değilse filozofun zorunlu olduğuna hükmettiği fizik ve 
fizyolojinin  bu  bölümü  bu  önermelerde  bulunmaktadır.  Onlar  tabiatıyla 
Descartes’in  bu  konudaki  önermeleriyle  karşılaştırılacaktır;  bunun  için 
özel  olarak,  Spinoza’nın  kendisinin  Descartes’çı  Mekaniğin  ilkeleri  hak­
kında  Descartes’a  dair  kitabında  verdiği  açıklamalara  bakınız;  açıklayıcı 
notlar (cilt I, s. 552 ve sonrası) başvurulacak bazı eserleri zikrediyor.
Etika’nın  bu  bölümünde  bulunan  temelli  kavram  “fert”  kavramıdır. 
İnsanın bedeni, tabiatta var olan her varlığın bedeni veya cismi gibi, ferdi

---

NOTLAR 31 1
bir varoluşa, Spinoza’nın nicelik bakımından tanımlamayı aradığı kendine 
vergi bir şekle ve öze sahiptir. Bu “canlı” cisim veya beden (önerme 13’ün 
scolie’si)  bir  makine  değildir;  Spinoza  mekanisttir,  fakat  Descartes’tan 
başka  türlü  bir  mekanisttir  ve  onun  mécanisme’i  bir  nevi  animisme'i  red­
detmez.  (Bunun  için  önerme  35’e  ait  nota  bakın).  Tekil  varlığın  asıl  özü 
olan,  kendini  korumak  için  yapılan  çaba  (Etika  III,  önerme  7),  hiçbir 
güçlüğü  olmadığı  için  değil,  kelimenin  âdi  anlamı  ile  orada  güç  halinde 
bir  şeyin  gelişmesi  olduğu  için,  o  aynı  zamanda  hem  bölünemez  surette 
fikirler  doğurucudur,  hem  de  asıl  bedenin  doğurucusudur.  (Bölüm  V, 
önerme  39’un  scolie’sine  bkz.).  Fakat,  bir  yandan  bir  fikir  ortaya  çıktığı 
zaman,  onun  sonuçları  da  oradan  çıkar.  Düşünen  varlık  kendi  etkin  ta­
biatı ile Tanrı gibi kendiliğinden fikirler doğurucu tabiatı ile vardır (bölüm 
I, önerme 17’ye ait nota bkz.) ; onun kendiliğindenliği, otomatizmi (Spino­
za’nın bu kelimeye “Zihin Reformu”nda verdiği anlamda, 46) yalnız için­
de bulunduğu bağlılığın baskısı altındadır; onu sonsuzca aşan kendi başına 
akılla kavranamaz bir hakikatin parçalarından ibaret oldukları için, fikir­
leri  yalnız  hakiki  metodu  gütmeye  elverişli  olduğu  zaman,  birbirlerini 
doğurmaksızın  birbiri  ardından  gelirler.  (Önerme  40’m  2’nci  scolie’sinde 
ordine ad intellectum
 denildiği gibi) ; asla sırf pasif olmasa bile, o çok eksik 
olarak  düşündüğü  şeyin  nedenidir  (duyuyor,  hayal  ediyor),  öte  yandan 
ve  birinci  duruma  paralel  olarak,  onun  bedeni  korumak  için  çabası  her 
an  dışardan  beden  üzerine  yapılan  ve  bazen  ona  elverişli  bazen  onun 
aksine olan etkilerle hesap edilmelidir. Yalnız kısmen onun özü ile açıkla­
nabilen bedenin değişmeleri ve oluş tarzları serisi buradan ileri gelir. Bede­
nin  hali  her  an  canlının  asıl  nedenselliği  ile  (yani  onun  devam  etme  ça­
bası ile) dış nedenler arasında meydana gelen bir nevi çatışmadan doğar. 
Spinoza’da adeta ontogénèse’e (ferdî oluş kanununa) ait bazı modem teori­
lerin önceden duyulması hali görülüyor. (Bunun için Léon Brunschvicg’in 
“Spinoza  et  ses  contemporains"
  adlı  üçüncü  makalesindeki  dikkate  değer 
gözlemlere bakınız: Revue de Métaphysique et de Morale, Septembre, 1906).
Önerme  XlV’ten  XlX’a  kadar.  -  Bu  önermelerde  daha  önce  konul­
muş ilkelerin sonuçları çıkarılmıştır: şuur olgusunun tabiatı veya bugünkü 
kullanışa  daha  uygun  bir  dil  ile  söylemek  istersek,  duyusal  tasavvurun 
tabiatı  da  açıklanmıştır  (imaginari  tasarlama  kavramını  belirtir;  dış  algı 
contemplatio
 da denen bir imaginatio’dur) ; en sonra belleme gücünün (hafı­
zanın) tabiatı, daha doğrusu, fikirler çağrışımının tabiatı da açıklanmıştır.

---

312 ETİKA
Nihayet bizim bedeni ancak duyarak ya da hayal ederek yani bulanık bir 
tarzda idrak edebileceğimiz de gösterilmiş veya ispat edilmiştir.