Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

Önerme X’dan XIII’e kadar. 
- Bu önermeler insanın tabiatının açık­
lanmasını içine alır ve bedenin varlığını hükmen (en droit) kurarlar.

---

NOTLAR 309
Önerme  X.  - 
Bu  önermenin  bildirilişinde  ve  kanıtlanmasında  génitif 
kelimelerini  belirsiz  bir  zamirle  “bir  insan”  diye  çevirmeye  kalkılabilir: 
böylece burada soyut olarak tasarlanan “genel insan”ın söz konusu olma­
dığı, diyelim  ki hayal gücünde  olduğu gibi  (önerme 40’ın scolie’si),  daha 
iyi  anlaşılacaktır.  Ve  bu  çeviri  Spinoza’nın  öğretisi  olan  nominalisme  ile 
daha iyi uyuşacaktır. Bununla birlikte, önermenin scolie’si pek iyi gösteri­
yor ki, Spinoza burada (Bölüm I, önerme 8’in scolie’sinde yaptığı ve ondan 
sonrakilerde  yapacağı  gibi)  bütün  insanlarda  ortak  bir  tabiat  olduğunu 
kabul  ediyor  (Bölüm  IV,  bu  kavram  olmadan  anlaşılmayacaktır).  Onun 
nominalisme
’inden  sonuçlarına  sadık  olmadığını  mı  çıkarmak  lazım gelir? 
Bu soru oldukça sıkıcıdır ve itiraf etmelidir ki, Spinoza, “bir insan”ın değil, 
“insan”ın tabiatı ya da özünden ne anladığını yeteri kadar bildirememiştir. 
Sanırım onu matematik özlerle analoji suretiyle tasarlıyordu (Bunu birinci 
bölümün  Ek’inde  söylüyor).  Geometri  bilgininin  daire  ya  da  elipsten  söz 
etmeye  hakkı  vardır;  bu  figürler  için  teşkil  ettiği  açık  kavram  geometrici 
olmayanın  sahip  olduğu  ve  hayal  gücü  yardımıyla  daireler  ve  elipslerle 
tasarlanan  bulanık  genel  fikirden  çok  farklıdır.  Nitekim  insan  hakkında 
açık  bir  fikri  olabilir,  insan  ruhu  bilgi  ile  tanımlanır  (Intelligentia:  bölüm 
IV’ün  sonuna  bkz.).  Bütün  insanlarda  ortak  kavramlar  (notions)  vardır: 
Tanrı  fikri  bütün  ruhlarda  aynı  yeri  tutmasa  bile,  yine  onlar  da  ortaktır; 
insan ruhu öyle ise bir “bilgi”dir (yalnız fikir ya da şuur değildir). Bu bilgi 
şimdiki varlığı bakımından zorunlu olarak ferdi olan bir bedenin varlığına 
bağlıdır; fakat bütün insan bedenlerinin ya da açık bilgiye sahip tüm var­
lıkların  ortak  olarak  “nicesel”  gerektirmeye  elverişli  karakterleri  olduğu 
tasavvur  edilir;  parçaların  sayısı,  onlarda  bulunan  hareket  ve  sükûnun 
orantısı, diyelim bazı limitler arasında anlaşılması gerektiği için! Öyle ise 
insandan  söz  etmek  ve  bütün  insani  varlıkların  açıkça  bağlandığı  bazı 
şartları  tasarlamak  caizdir.  Bazı  pasajlarda  ve  diyelim  bölüm  III,  önerme 
57’nin  scolie’sinde  görülecektir  ki,  Spinoza  canlılara  ait  bölümlerin  ve 
daha  genel  olarak  grupların  kendilerine  vergi  tabiatları  olduğunu  kabul 
eder gibi görünüyor; halbuki yukarda işaret ettiğim gibi bir teori, matema­
tik bakımından bağlanılan limit şartların varlığını ortaya koymak suretiyle, 
bir  türe  (espèce)  iyice  tanımlanmış  bir  anlayışı  vermeye  elverişlidir  ve 
başka bir teorinin bunu bulabileceğini zannetmiyorum.