Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi

 
SAVOL VA TOPShIRIQLAR 
 
1.
“Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi” kursining maqsad va 
vazifalari nimalardan iborat? 
2.
Tukriy tillarni qiyosiy-tarixiy metod asrsida o‘rgangan olimlar haqida 
so‘zlang. 
3.
Turkiy tillarga qanday tillar kiradi? 
4.
Turkiy tillarni tasniflashda mukammal tasnif qaysi olimlarga tegishli? 
5.
Turkiy tillarni o‘rganishda qaysi olimlar ilmiy tadqiqot olib borganlar? 
6.
Qadimgi turkiy manbalarga qaysi yodgorliklar kiradi? 
1
Сагдуллаев А. Қадимги Ўзбекистон илк ёзма манбаларда.-Тошкент, 1996,12-15 бетлар 
2
Муҳтаров А. Санақулов У. Ўзбек адабий тили тарихи. Тошкент, Ўқитувчи, 1995. 30-бет. 
3
Абдураҳмонов Ғ., Рустамов А. Қадимги туркий тил Тошкент, 1982, 4-5 бетлар. 
4
Муҳтаров А. Санақулов У. Ўзбек адабий тили тарихи. Тошкент, Ўқитувчи, 1995. 32-33 бет. 
5
Щербак А. М. Грамматеческий очерк языка тюрских текстов Х –ХIII ввё из восточного Туркестане АНС 
Ляосква 1961, 26-30 стр. 

---

MAVZU: TURKIY TILLAR LEKSIKASI. 
R E J A 
1. Turkiy tillar leksikasi haqida umumiy ma’lumot. 
2. Turkiy tillarda so‘z ma’nolarini kuchaytirshi usullari. 
3. Qarindoshlik leksikasi 
4. Qiyosiy leksikaning o‘rganilishi. 
Ma’lumki, qiyosiy-tarixiy metod qardosh tillarda bir-biriga teng bo‘lgan 
faktlarni solishtiradi va ularning tarixiy shakllarini shikllantiradi. Qiyosiy-tarixiy 
metod asosida qarindosh tillarning qiyosiy fonetikasi, qiyosiy marfologiyasi, so‘z 
yasalishi o‘rganilgan. Lekin qiyosiy leksika, semantika va sintaksis sohalarida
(rajada) ko‘p tadqiqotlar olib borilmagan. Shuning uchun bu sohada qiyosiy-tarixiy 
metodning o‘ziga xos muammolari mavjud. 1. Qayta tiklangan so‘z yoki uning 
biror qadimiy formasi qaysi davrga oidligi ma’lum emas. 2. Tiklangan turlanishi va 
tuslanish sistemalarini o‘tmishdagi birorta tilga mansub deb bo‘lmaydi. 3. Qiyosiy 
tarixiy metod asosidagi etimologiyalar, odatda, munozarali bo‘ladi. N.Ba’zi faktlar 
barcha qarindosh tillarda uchramaydi. Natijada o‘sha so‘zning qadimgi holatini 
taklab bo‘lmaydi. 
Turkiy tillar leksikasining tarixiy taraqqiyoti boshqa tillarda bo‘lgani kabi 
alohida so‘zlar tarixi bilan bog‘liq holda yuzaga chiqadi. Ya’ni: yangi so‘zning 
payda bo‘lishi, ma’no taraqqiyoti (arxanzmga aylanib qolish, mustaqil ma’nosini 
yo‘qotib yordamchi so‘zga va yoki affiks holiga kelib qolishi) dagi o‘zgarishlar 
nazarda tutiladi. 
Turkiy tillar leksikasiga xos eng muhim xarakterli jihitlardan biri fonetik 
o‘zgarishga kam uchragan. (Ba’zi istisnolarni aytmaganda). Aksariat so‘zlar 
qadimgi yodgorliklarda qanday qo‘llangan bo‘lsa, hozirgi turkiy tillarda ham 
shunday qo‘llaniladi. Faol leksikaning ko‘p qismi ifodalagan tushunchalarni saqlab 
qolgan. Ammo so‘zdagi o‘zgarishlarning sabablarini ochib berishi eng ahamiyatli 
masala hisoblanadi. Negaki, leksika taraqqiyotidagi qonuniyatlar alohida olingan 
bir umumiy semantikaga bog‘liq so‘zlar guruhini tadqiq etish yo‘li bilan ochib 
beriladi. Bu yo‘nalishda A.M.Shcherbak (Turkiy tillardagi uy va yovvoyi hayvon 
nomlari), E.R.Tenishev, A.A.Yuldashev, L.A. Pokrovskaya, N.Z.Gadjieva, 
N.K.Dmitriev, I.Ismoilov v.b (O‘rta Osiyo va Qozog‘iston turkiy tillari 
leksikasidan tadqiqot) A.Xamitova (Turkiy tillarda so‘z ma’nosining analitik yo‘l 
bilan kuchaytirish), S.Ibrohimov (Farg‘ona shevalarining kasb-hunar leksikasi) 
kabilarning tadqiqotlari mavjud.