Turmush darajasi standartlarini hisoblashning roli va usullari reja

Iste’molning istiqbolli stavkalarini asoslash juda qiyin vazifadir. Bu yerda fiziologik, iqtisodiy, ijtimoiy, demografik, tarixiy va boshqa omillarni hisobga olish kerak, buning uchun fiziologik me’yorlar bilan bir qatorda, aholining mamlakat hududlari, daromad guruhlari bo‘yicha haqiqiy iste’moli to‘g‘risidagi statistik ma’lumotlar va boshqalar ishla­tiladi. Normalar ham, umuman, byudjet ham o‘ziga xos o‘rtacha qiymat sifatida hisoblanadi, bunda iste’moldagi turli xil odatlar, didlar va boshqalar tufayli yuzaga kelgan ko‘p sonli individual og‘ishlar qop­lanadi. Shuning uchun biz tenglashtiruvchi, standartlashtirilgan iste’mol haqida emas, balki o‘rtacha ratsional iste’mol stavkalari haqida gapiramiz. Ularning soni juda katta. Zero, oziq-ovqat mahsu­lotlari, kiyim-kechak, poyabzal, uzoq muddat foydalaniladigan buyum­lar normalari aholining alohida yosh va jins guruhlariga, shuningdek, ishchilarning mehnat faoliyati xususiyatiga, mamlakat hududlariga va boshqalarga qarab farqlanadi. Shuning uchun ham byudjet normalarini, birinchi navbatda, oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish normalarini ishlab chiqishda matematik usullar va kompyuter texnologiyalari qo‘llanilishi tabiiydir.

“Ratsional byudjet” deb atalgan narsaga har xil munosabatda bo‘lish mumkin, ammo kelajakda byudjetni rivojlantirish uchun afzal qilingan stavkalar va koeffitsientlarni hisoblash uchun har xil turdagi iste’mol tovarlari ishlab chiqarish zarur bo‘lgan minimal xizmatlar bilan bir qatorda ma’lum bir uzoq muddatli byudjetni ishlab chiqish zarurati shubhasizdir.

Juda ko‘p vaqt talab qiladigan vazifa, shuningdek, oilalarning turli jins va yosh tarkibi, mamlakat hududlari, vaqt davrlari va boshqalar uchun allaqachon hisoblangan, tayyor me’yorlardan byudjetlarni qu­rish­dir. Uning yechimi faqat kompyuter texnologiyalaridan foydalan­gan holda amalda mumkin.

Optimallik mezonini hisoblashda, iste’molchi shkalalarini qurish­da, iste’molchi daromadlarini hisoblashda va boshqa maqsadlarda standart byudjetlardan foydalanish uchun maxsus matematik usullar ishlab chiqilgan.