Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

Mahalliy madaniyatlarning qadimgi manbalari. 
Old Osiyo­
ning qadimgi tosh dayri aholisi ovchilik, baliqchilik, termachilik bi­
lan hayot kechirganlar. Odatda, ahyon-ahvonda yirik hayvonlarni ov- 
lash ibtidoiy jamoalami to‘liq to'yishga imkon bergan, G‘arbiy Osiyo 
iqlimi nisbatan mo‘tadil boisa-da, odamlar kulbalarida doimo olovni 
saqlashga intilganlar. Olov yog‘ochni yog‘ochga ishqalash yoki chaq- 
moqtoshlar yordamida olingan. Taxminan 10-12 ming yil avval Old 
Osiyo iqlimi. о‘zgarib ko‘plab suv havzalari qurib qoladi. Asta-sekin 
o‘simliklar, ov qilinadigan hayvonlar kamayib, baliq ovlash ham 
murakkablashib boradi. Hayot uchun kurash odamlami oziq topish- 
ning yangi usullarini izlashga majbur etgan. Tabiatni kuzatish, tajriba 
to‘plash, 0 ‘rtayer dengizining sharqiy sohili, shimoliy Mesopota- 
miya, Kaspiy dengizining janubiy-sharqiy hududlarida mezolit davri 
odamlariga, hayvonlarni xonakilashtirish, ekinlami madaniylashti- 
rish imkonini beradi. Dastlabki xonakilashtirilgan hayvonlar qo‘y va 
echkilar boigan. Keyinroq qoramol, cho‘chqa, ot, tuya va eshaklar 
xonakilashtirilgan. Tovuq, o‘rdak, g'ozlarni q o ig a o rgatish yanada 
kechroq sodir boigan. Bu ixtirolar qo‘shni hududlar, eng avvalo, Qa­
dimgi Misrga yoyiladi. Misrda mushuk xonakilashtirilib uy hayvoni- 
ga aylantiriladi. Odamzod madaniylashtirgan eng qadimgi o‘simliklar 
bug‘doy va arpa boigan, asta-sekin hozirda bizga m aiu m boigan 
boshqa donli ekinlar, sabzavot, mevalar o‘zlashtmigan. Bularning 
barchasi Old Osiyo mamlakatlari aholisini o‘zlashtirish xo‘jaligidan 
chorvachilik va dehqonchilikka, ishlab chiqarish xo‘jaligiga o‘tishini 
ta’minlaydi. Ayni paytda tog‘ va cho‘l aholisi o‘zlashtirish xo'jaligi 
sharoitida yashashda davom etadi. Yangi xo‘jalik turlari xalqlar ha­
yoti tarzida katta o ‘zgarishlarga sabab boiadi. Aholi guruhlarining 
bir qismi daryo vohalari bo‘ylab joylashib dehqonlarga aylanadilar. 
Issiq iqlim sharoitida odamlar sun’iy sug‘orish inshootlarini qurish, 
dalalami sug‘orib dehqonchilik qilishga oiishadi. Dastlab o‘troq 
manzilgohlar bunyod etilib, ular asosida keyinchalik shaharlar, dav-
80

---

latlar, sivilizatsiyalar shakllanadi. Qurg‘oqchil tog‘oldi hududlarida 
suv manbalari va unumli yerlar taqchil joylarda yashagan aholi qo‘y 
va echkilik bilan shug‘ullanib cho‘pon-chorvadorlarga aylana boradi. 
Aholi va uning chorvasi ko‘paygach, o‘z manzillaridan uzoqroqqa, 
yaylovlar hamda suv manbalari izlab ketishlariga to‘g‘ri keigan. Bun- 
dan 3 ming yillar muqaddam ko‘chmanchi chorvachilik - nomadizm 
vujudga keladi. Uning o‘ziga xos xususiyati chorvadorlarda doimiy 
yashash joylarining boim asligi hamda yil davomida mavsumga qa­
rab bir vaylovdan boshqasiga ko‘chib yashashga moslashganidir. Bu 
xildagi hayot tarzi ko‘chmanchilarni o‘troq dehqonchilik manzillari- 
ga talonchilik bosqinlari uyushtirish kayfiyatini yaratgan.