U. A. Nurmanov toshkent 2016

4. Er qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni hisoblab chiqarish uchun soliq 
solinadigan bazani noto‘g‘ri belgilash. SKning 245-moddasiga binoan, er qa’ridan 
foydalanganlik uchun soliqni hisoblab chiqarish uchun, kavlab olingan (ajratib olingan) 
tayyor mahsulot hajmining hisobot davri uchun o‘rtacha olingan realizatsiya qilish 
bahosida hisoblab chiqilgan qiymati soliq solinadigan bazadir. Ushbu baho har bir kavlab 
olingan (ajratib olingan) tayyor mahsulot bo‘yicha alohida, pulda ifodalangan realizatsiya 
qilish hajmlarini (QQS va aktsiz solig‘ini chegirgan holda) naturada ifodalangan 
realizatsiya qilish hajmiga bo‘lish orqali aniqlanadi. 
SK 245-moddasining oltinchi qismiga muvofiq, tayyor mahsulot (tayyor 
mahsulotning bir qismi) boshqa tayyor mahsulotni ishlab chiqarish uchun xom ashyo 
bo‘lgan yoki tayyor mahsulot (qayta ishlab hosil qilingan mahsulot) o‘zining ishlab 
chiqarish yoki xo‘jalik ehtiyojlari uchun foydalanilgan hollarda bunday mahsulot uchun 
soliq solinadigan baza kavlab olingan (ajratib olingan) tayyor mahsulotning ishlab 
chiqarish tannarxidan kelib chiqqan holda aniqlanadi. 
Ayni vaqtda bir qator korxonalar daryodan qum-shag‘al aralashmasini kavlab olib, 
mexanik yo‘l bilan undan qumni ajratardilar. Uni maydalash natijasida esa shag‘al olib, 
qurilish korxonalari va jismoniy shaxslarga ikkalasini sotardilar. Bunda er qa’ridan 
foydalanganlik uchun soliqni hisoblab chiqarish maqsadida bazani o‘rtacha olingan 
realizatsiya qilish bahosida hisoblab chiqiladigan qum-shag‘al aralashmasidan kavlab 
olingan (ajratib olingan) materiallar (qum, shag‘al, mayda tosh) hajmining qiymatidan 

---

107 
emas, balki kavlab olingan (ajratib olingan) qum-shag‘al aralashmasining ishlab 
chiqarish tannarxidan kelib chiqib hisoblab chiqardilar. Shu tariqa ular er qa’ridan 
foydalanganlik uchun soliq summasini anchagina kamaytirib ko‘rsatardilar. Soliq