U хudoyberdiev, B. Aliev

tahlil qilishda korrelyatsiya nazariyasining qo‘llanilishi 

Korrelyatsion tahlil yordamida asosan quyidagi ikki masala:

- bog‘lanishlar yo‘nalishini aniqlash va uni ehtimol bilan baholash;
- bog‘lanishlar zichligini aniqlash masala hal etiladi.
Korrelyatsion tahlil belgilarning regressiya tenglamasida ishtirok
etish shaklini aniqlashdan boshlanadi. Keyin esa natijaviy belgiga ta’sir
etuvchi omillarning ro‘yxati belgilanib ularning eng muhimlari tanlab
olinadi. Tanlab olingan va regressiya tenglamasiga kiritilgan omillar
o‘zaro chiziqli yoki juda kuchli korrelyatsion bog‘lanishda bo‘lsa, ular
ma’lum
darajada
bir-birini
takrorlashi
natijasida
regressiya
ko‘rsatkichlari buziladi. Shu sababli barcha omillarning o‘zaro

---

79
bog‘lanish kuchi juft korrelyatsiya koeffitsiyentini hisoblash yo‘li bilan

aniqlanib, bir-birini takrorlaydigan omillar tenglamadan chiqarib
tashlanadi. Keyin esa regressiya tenglamasining ma’lum parametrlari
(a
0
, a
1
, a
2
, … a
n
) aniqlanadi.
Regressiya tenglamasi aniqlangandan keyin uning ma’lum
parametrlari hisoblanadi.
Korrelyatsion bog‘lanish tushunchasi umumiy tushuncha -
staxastik bog‘lanishning xususiy holidir. O‘zgaruvchan belgi u, x-dan
staxastik bog‘lanishda bo‘ladi.
Korrelyatsion bog‘lanishlarni o‘rganishning asosiy vazifasi
o‘rganilayotgan xodisalar, faktorlar o‘zgarishining sababini aniqlashdan
iborat. Omil belgi, sabab belgi sifatida, natija belgi esa oqibat sifatida
namoyon bo‘ladi.
Korrelyatsion tahlil usuli bir necha bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
•

vazifaning qo‘yilishi, omil va natija belgilarning tanlanishi;

•

statistik ma’lumotlarni to‘plash, ularni tekshirish;

•

grafik va analitik guruhlash usullari yordamida o‘zaro

bog‘lanishlarni dastlabki o‘rganish;
•

juft bog‘lanishlarni o‘rganish;

•

ko‘p omilli bog‘lanishlarni tadqiqot qilish;

•

tadqiqot natijalarini baholash, tushuntirish va tahlil qilish.