U. P. Shukurova, M. R. Sobirova, N. X. Muxamedova

Eyakulyatni mikroskopik o‘rganish
Eyakulyatsiyani standart mikroskopik tekshirish materialni 
olgandan keyin 1 soat o‘tgach amalga oshiriladi. Dastlabki baholash 
uchun kamida 7 kunlik interval bilan 2 ta tadqiqot o‘tkazilishi kerak, 
lekin uch haftadan oshmasligi kerak. Agar ularning natijasi sezilarli 
darajada farq qilsa, uchinchi namunani to‘plash kerak, chunki urug‘ 

---

124
suyuqligidagi spermatozoidlarning tarkibi o‘zgaruvchan qiymatdir. 
Spermatozoidlarning harakatchanligi past bo‘lgan taqdirda (25% 
dan kam), to‘plash va tahlil qilish orasidagi interval imkon qadar 
qisqa bo‘lishi kerak.
Tadqiqotning butun vaqtida (yetkazib berish, qadoqlash, saqlash, 
suyultirish, mikroskopiya, shu jumladan dinamik tadqiqot) davomida 
doimiy harorat rejimini saqlash juda muhimdir. Spermatozoidlarning 
harakatchanligiga sovuqning salbiy ta’sirini oldini olish uchun 
sperma 37 °C haroratda termostatda saqlanishi kerak.
Urug‘ suyuqligini mikroskopik tekshirish preparatdagi 
sperma harakatchanligini o‘rganish, ularni hisoblashni 
o‘z ichiga oladi. Goryaev kamerasida urug‘ suyuqligining 
miqdori, spermatozoidlarning morfologiyasi, spermatogenez 
hujayralari o‘rganiladi va bo‘yalgan preparatlarda tirik va o‘lik 
spermatozoidlarning differentsial diagnostikasi o‘tkaziladi.
Preparatni mikroskopik tekshirish buyum oynachasida yoki 
Goryaev kamerasida standart yorug‘lik mikroskoplari yordamida 
amalga oshiriladi.
Dastlabki mikroskopik tekshirish. Shishadagi eyakulyatsiyani 
ko‘rish faqat qo‘shimcha tushuntirishni talab qiladigan indikativ 
tekshiruvdir. U quyidagi tarzda amalga oshiriladi: bir tomchi 
eyakulyatsiya (10 mkl) toza, yog‘siz buyum oynachasida 
qo‘llaniladi (ilgari eyakulyatsiyani saqlash haroratiga qadar 
isitiladi), u yupqa qatlam olinmaguncha biroz taqsimlanadi 
(hujayra tarkibi qalin tomchida kamroq ko‘rinadi). Yupqa qatlam 
hosil qilish uchun tomchini bosmasdan qopqoq oynasi bilan yopish 
kerak. Tayyorlangan preparat 1 minut davomida stabillashtiriladi, 
so‘ngra 7 yoki 10 okulyar va 8, 10 yoki 20 obyektivli mikroskopda 
ko‘riladi. Eyakulyatsiyaning hujayrali tarkibi, spermatozoidlarning 
taxminiy harakatchanligi, ularning morfologiyasi, agglyutinatsiya, 
agregatsiya, shilimshiq, “yumaloq hujayralar” (eritrotsitlar, 
leykotsitlar, spermatogenez hujayralari, epiteliy) mavjudligi, 
prostata shirasining elementlari baholanadi.

---

125
Mikroskopik tekshirishda quyidagi parametrlarni baholash 
majburiydir:
1. Spermatozoidlarning aglyutinatsiyasi. Harakatlanuvchi sper-
matozoidlarning hujayrasiz to‘planishi aglyutinatsiyani ko‘rsa-
tadi. Odatda, amalda sog‘lom bemorlarda sperma aglutinatsiyasi 
bo‘lmaydi. Ushbu ko‘rsatkichning darajasi yarim miqdoriy jihat-
dan baholanadi:
“-” – yo‘qligi;
“+” – zaif ifodalangan: preparatda 10 tagacha spermatozoidlar 
to‘plami, har birida 4–6 tadan spermatozoidlar mavjud;
“++” – ahamiyatli: preparatda 20 dan ortiq spermatozoidlar 
to‘plami har birida 4–8 tadan spermatozoidlar mavjud;
“+++” – talaffuz qilinadi: preparatda 20 dan ortiq spermatozoid 
to‘plami har birida 20 dan ortiq tadan spermatozoidlar mavjud;
“++++” – og‘ir daraja: barcha harakatchan spermatozoidlar 
aglutinatsiya holatida.
2. Spermatozoidlarning agregatsiyasi. Harakatsiz sperma-
tozoidlarning to‘planishi agregatsiyani ko‘rsatadi. Harakatsiz 
hujayralarning kichik to‘planishi ko‘pincha sog‘lom erkaklarning 
urug‘ida mavjud bo‘lib, norma hisoblanadi, yuzlab spermatozoidlarni 
o‘z ichiga olgan katta agregatlar esa patologik hisoblanadi.
3. Shilliq prostata bezi va urug‘ pufakchalarining tarkibi, oddiy 
eyakulyatsiyada yo‘q. Ko‘p miqdorda prostatit yoki vesikulit bilan 
eyakulyatsiyaga kiradi. U spermatozoidlarni mahkam o‘rab oladi, 
ularning harakatchanligi va tezligi parametrlarini sekinlashtiradi, 
spermatozoidlarning soni va kontsentratsiyasini aniq tekshirishga 
to‘sqinlik qiladi.
4. Lesitin donalari (lipoid tanachalar) oddiy sperma tarkibida 
ko‘p miqdorda bo‘lgan kichik yaltiroq donalardir. Yallig‘lanish bilan 
ularning soni sezilarli darajada kamayadi yoki ular butunlay yo‘qoladi.
5. Amiloid tanachalar (gialin sharchalar) – maydon chuqurligi 
o‘zgarganda paydo bo‘ladigan konsentrik yoylari va doiralari bo‘lgan 
yirik dumaloq shakllanishlar prostata bezining tiqilishi natijasidir.

---

126
6. Spermin (Bettcher) kristallari rombsimon shaklida, har xil 
o‘lchamda bo‘lishi mumkin. Ular sperma va fosfat tuzlaridan 
spermani sovutish jarayonida hosil bo‘ladi. Ular eyakulyatsiyani 
olgandan keyin 1 soat o‘tgach, juda kamdan-kam hollarda, kundalik 
o‘rganish bilan tez-tez sodir bo‘ladi. Ular eyakulyatsiyaning 
miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlari bilan bevosita bog‘liq emas.
Bundan tashqari, eyakulyatsiyada “yumaloq” deb belgilangan 
boshqa hujayralar mavjud. Ularga spermatogenez hujayralari, 
leykotsitlar, eritrotsitlar, makrofaglar, sitoplazma qoldiqlari (qoldiq 
jismlar) va epiteliy hujayralari, ko‘pincha urogenital yo‘llardan 
kiradi.