U. P. Shukurova, M. R. Sobirova, N. X. Muxamedova

Sperma morfologiyasi
Spermatozoidlarning morfologiyasini o‘rganish preparatni 
mikroskopiyasi yordamida amalga oshiriladi (kattalashtirish 
400 baravar). Ushbu usuldan foydalanish spermatozoidning 
tuzilishidagi ko‘plab morfologik o‘zgarishlarni baholashga 
imkon bermaydi. So‘nggi yillarda eyakulyatsiya preparatlarini 
tayyorlashga asoslangan, ularni hujayralar tuzilishini aniq ajratish 
imkonini beruvchi bo‘yoqlar bilan bo‘yashga asoslangan yangi, 
batafsilroq tahlil usullari taklif qilindi. Bu nafaqat spermatozoidning 
morfologik tuzilishini batafsil tavsiflash, balki leykotsitlar va 
germinal epiteliy hujayralarini boshqa “yumaloq hujayralar” 
dan farqlash imkonini berdi. Bunday usullar standart tahlil bilan 
farqlanmaydigan anomaliyalarni aniqlash imkonini beradi.
Laboratoriyalarida spermadan tayyorlangan preparatlarni 
bo‘yash uchun yagona gematologik usullar qo‘llaniladi: Noxt, 
Romanovskiy-Gimsa yoki Pappenxaym-Kryukov bo‘yicha 
bo‘yash. Ko‘pgina andrologik laboratoriyalar Papanicolau bo‘yicha 
bo‘yash usulidan foydalanadilar.
Spermatozoidlarning morfologik tuzilishini o‘rganish 
uchun yangi spermadan ikkita preparat tayyorlanadi. Sperma 
kontsentratsiyasi taxminan 20 x10
6
hujayra/ml yoki undan yuqori 

---

127
bo‘lsa, surtma uchun 5 mkl sperma olinishi mumkin. Agar 
kontsentratsiya 20 x10
6 
hujayra /ml dan kam bo‘lsa, 10–20 mkl sperma 
shisha ustida teng taqsimlangan shisha slaydga joylashtiriladi. Juda 
past konsentratsiyada (10 x10
6
hujayra/ml dan kam) preparatlar 
sperma sentrifugasidan so‘ng olingan cho‘kindidan tayyorlanadi. 
Bo‘yash uchun yaxshi tayyorgarlik ko‘rish qiyin, chunki turli xil 
yopishqoqliklar spermatozoidlarning notekis taqsimlanishiga olib 
keladi. Shuning uchun yuqori yopishqoqlik mavjud bo‘lganda, 
urug‘ni sho‘r suv bilan yuvish, sentrifuga qilish kerak bo‘ladi.
Bo‘yalgan preparatlar 100 obyektiv ostida immersion moy 
bilan tahlil qilinadi. Ko‘rish maydonlaridagi ko‘chib o‘tishda 
ularning o‘zgaruvchanligini kamaytirish uchun 100 ta, eng yaxshisi 
200 ta spermatozoidlar tahlil qilinadi. Morfologik jihatdan normal 
va o‘zgargan spermatozoidlarning eyakulyatsiyadagi foiz nisbati 
taxmin qilinadi (umuman va ayrim turdagi o‘zgarishlar uchun).