U. T. Berdiev

31.2§. O‘zgarmas tok motorlarini ishga tushirish
Ishga tushirish jarayoni quyidagilar bilan, ya’ni: a) ishga tushirish tokining karrali (I_i.t/I_N); b) ishga tushirish momentining karrali (M_i.t /M_N); v) ishga tushirish jarayonining ravonligi; g) ishga tushirish davri t_i.t; d) ishga tushirish uskunalarining tannarxi va energiya sarflari bilan xarakterlanadi.
O‘TM larini ishga tushirishning quyidagi usullari qo‘llaniladi: 1) bevosita («reostatsiz») ishga tushirish, bunda yakor chulg‘ami to‘g‘ridan-to‘g‘ri, ya’ni reostatsiz elektr tarmog‘iga ulanadi. 2) reostatli ishga tushirish, bunda tokning qiymatini cheklash maqsadida yakor zanjiriga ketma-ket qilib maxsus ishga tushirish reostati yoki qo‘shimcha qarshilik ulanadi. 3) maxsus ishga tushirish agregati yordamida ishga tushirish (bunda yakor chulg‘amiga beriladigan kuchlanishni ravon oshirish ko‘zda tutiladi).
a) O‘TMni bevosita ishga tushirish. Dastlabki paytda motorning aylanish chastotasi n = 0 bo‘lganligidan, yakor chulg‘ami EYuK E_a=0 bo‘lib, yakor chulg‘amining toki quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
I_i.t= U/R_a . (30.8)
Yakor zanjiri qarshiligi r_a ning qiymati kichik bo‘lganligidan ishga tushirish toki nominal tokka nisbatan 1020 marta katta bo‘lib, mashina kollektorida kuchli uchqun chiqishiga olib keladi va zarbiy moment hosil bo‘ladi. Bu hol O‘TM ulangan tarmoq uchun ham, motorning valiga ulangan mexanizm uchun ham zararlidir. Shu sababli O‘TM ni bevosita ishga tushirish usuli faqat kichik quvvatli elektr motorlarida qo‘llaniladi, chunki bunday EMlarida yakor chulg‘ami qarshiligi r_a ning qiymati nisbatan katta bo‘ladi (chunki qarshilik r_a ning qiymati simning kesim yuzasiga teskari mutanosibda bo‘lishligidir).
Hozirgi vaqtda ishga tushirish toki nominal tokdan 68 marta oshganda ham, quvvati 6 kW gacha bo‘lgan O‘TM larini reostatsiz (tezkor avtomatlar qo‘llash yo‘li bilan) ishga tushirish mumkinligi aniqlangan. Bunda aylanish chastotani oshirish jarayoni yakor zanjiriga bir nechta kuchlanish impulsini berib amalga oshiriladi, ya’ni tokning qiymati oldindan belgilangan qiymatga yetganda yoki undan oshganda avtomat yakor zanjirini uzib qo‘yadi va bu tok oldindan belgilangan qiymatga kamayganda avtomat yakor zanjirini tarmoqqa qaytadan ulab beradi.