ĠuĢa təkcə ĢuĢalılar üçün yox, bütün azərbaycanlılar üçün, vətənini, millətini sevən hər bir vətəndaĢımız üçün əziz bir
ġuĢanın hər bir qarıĢ yeri müqəddəs və Ģəfalı idi
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ġuĢanın hər bir qarıĢ yeri müqəddəs və Ģəfalı idi. Həqiqətən 24 də: ġuĢa bir qaladır, Torpağı Kərbəladır. Dövrün etibarlı mənbələri olan «Qarabağnamələr»də Pənah xanın və İbrahimxəlil xanın hakimiyyətləri dövründə tikilən bina və imarətlər haqqında da məlumat verilir. Bu barədə Mirzə Camal bəy CavanĢir Qarabağinin, Mir Mehdi Xəzaninin, Baharlının, Əhməd bəy CavanĢirin salnamələ- rində ətraflı məlumat vardır. Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği yazır: Mərhum Pənah xanın tikdirdiyi bina və imarətlər aşağıdakılardır: Birinci - Bayat qalasıdır ki, orada biĢmiĢ kərpicdən hasar, bazar, hamam və imarətlər tikdirmiĢdir. Ġndi xarabadır, yalnız xırda-para qalıqları görünür. Ġkinci - ġahbulağı qalasıdır. Burada bulaq baĢında daĢ və əhənglə məscid, hamam tikilmiĢ, Ģəhər və bazar salınmıĢdır. Üçüncü – ġuĢa qalasının sabiq divarı və indi qoĢunun taxıl anbarı olan bina. Mərhum Ġbarhim xandan qalmıĢ bina və imarətlər: Birinci – müsəlman tarixi ilə 1182 (1768-69)-ci ildə tikilmiĢ böyük camaat məscididir. Bu məscid köhnəldikdən sonra onu möhtərəm qızı, rəhmətlik Gövhər Ağa təmir edib əvvəlkindən daha gözəl Ģəkilə salmıĢdır. Ġkinci – ġuĢa qalasının hasar divarıdır ki, müsəlman tarixi ilə 1198 (1783-84)-ci ildə binası qoyulmuĢ və üç il ərzində tikilib qurtarmıĢdır. Ġndi dövlət məmurları divarı yenidən tikdirmiĢlər və xanın tikdirdiyindən yalnız bəzi yerdə əsər görünür. Üçüncüsü – Əsgəranın hər iki qalasıdır ki, müsəlman tarixi ilə 1203 (1788-1789)-cü ildə ġuĢa qalasının üç ağaclığında Qarqar çayının keçdiyi iki dağın arasında tikdirmiĢdir. Müharibə zamanı bu qalalarda azacıq qoĢun olsa düĢmən oradan keçib ġuĢa qalasına gedə bilməz. 25 Dördüncü – Dağ-daĢ arasında olan Xəzinə dərəsinin imarət və otaqlarıdır ki, mağaranın içərisində daĢ və əhənglə tikilmiĢdir. Oranın yalnız bircə yolu vardır. BeĢinci – ġuĢa qalasının bir ağaclığında olan Xan bağının tikintiləridir. Altıncı - Ağdam bağının hasarı, mərhum Pənah xanla baĢqa övladlarının qəbirləri üstündə tikilmiĢ uca günbəzlər və o yerlərin arxlardır [4, 143]. Mirzə Camal bəy Cavanşir Qarabağinin oğlu Rzaqulu bəy Mirzə Camal oğlu da öz salnaməsində atasının məlumat- larını təkrar edir. Lakin Baharlı Əsgəran qalasının inĢa edilməsini Pənah xanın, Əhməd bəy CavanĢir isə Mehrəli bəyin adı ilə bağlayır. Hər-halda Mirzə Camal bəy Cavanşir Qarabağinin verdiyi tarixi məlumat, tarixi həqiqətə daha uyğundur. Əlbəttə, Pənah xan Əsgəran qalasını və digər müdafiə qurğularını tikdirməyi yaxşı dərk edirdi. Bu həmin dövrdə baş verən siyasi hadisələrlə sıx bağlı idi. Lakin onun başına gətirilən hadisələr buna imkan vermədi. Bir həqiqəti də nəzərə almaq lazımdır ki, XVIII əsrin sonlarında və XIX əsrin əvvəllərində Şuşa-Pənahabadda və bütövlükdə Qarabağ xanlığının siyasi-ictimai həyatında baş verən hadisələrin canlı şahidi Mirzə Camal bəy CavanĢir Qarabaği idi. Bundan əlavə M.P.Vaqifin öldürülməsindən sonra o, Qarabağ xanlığının vəziri olmuĢdur. Deməli, Mirzə Camal bəy xanlığın daxili və xarici həyatında fəal iştirak etmişdir. Mehdiqulu xan dövründə də xanlığın vəziri olmuşdur. Bu vəzifədə xanlıq Rusiya imperiyası tərəfindən ləğv edilənə qədər – 1822-ci ilə kimi qalmıĢdır. Bütün bunları nəzərə alaraq deyə bilərik ki, o, ġuĢa-(bundan sonra ġuĢa yazılacaq) Qarabağ xanlığı haqqında bizə daha çox və dəqiq tarixi məlumatlar verə bilərdi və vermişdir. Şuşa dəfələrlə xarici hücumlara məruz qalmış və bu sahədə öz qalib sözün demişdir. 26 ġUġA XARĠCĠ MÜDAXĠLƏYƏ QARġI MÜBARĠZƏDƏ Şuşa qalasının şanlı və qəhrəmanlıq tarixi XVIII əsrin ikinci yarısı ilə bağlıdır. «Qarabağnamələr»də bu barədə ətraflı məlumatlar verilir. Məhəmmədhəsən xan Qacar, Fətəli xan ƏfĢar və Ağa Məhəmməd xan Qacar kimi tarixi sərkərdələr Şuşa qalasının divarları altında məğlub olmuşlar. Lakin Ağa Məhəmməd şah Qacar Şuşa qalasına ikinci dəfə – 1797-ci ilin iyun ayında hücumu zamanı qalanı ələ keçirə bilmiĢdir. Bu isə onun faciəli qətlinə səbəb olmuşdur. Şuşa qalasının möhkəm qala divarları və müdafiə qurğuları düşmən hücumlarının dəf olunmasında mühüm rol oynamışdır. «Qarabağnamələr»də və dövrün digər tarixi qaynaq və mənbələrində deyildiyi kimi Nadir Ģahın sui-qəsd nəticəsində öldürülməsindən sonra, Ġranda mərkəzi hakimiyyət uğrunda mübarizə gücləndi. Bu mübarizədə Qacarlar sülaləsinin nümayəndəsi Məhəmmədhəsən xan əsas rəqibləri olan Fətəli xan ƏfĢar və Kərim xan Zənd üzərində müvəqqəti qələbədən sonra, şimaldakı Azərbaycan torpaqlarını da ələ keçirmək qərarına gəldi. Bəzi tarixi salnamələrdə deyilir ki, o, Qarabağ xanlığı üzərinə hücuma hazırlaşarkən, Azərbaycanın bir sıra xanlıqlarını da öz tərəfinə çəkmək istədisə də, buna nail ola bilmədi. Mirzə Adıgözəl bəy yazırdı: «Ağa Məhəmməd Ģahın atası Məhəmmədhəsən xan Qacar Ġraq, Azərbaycan və Mazandaran hüdudlarında istiqlaliyyət qazandı… ġuĢa Ģəhərini almaq məqsədilə saysız- hesabsız qoĢunla qalaya hücum etdi [3, 39-40]. Məhəmmədhəsən xan Qacarın Şuşa qalasına hücumundan bəhs edən Mirzə Camal bəy CavanĢir Qarabaği qeyd edir ki, «Qalanın tikiliĢindən bir il keçdikdən sonra Ağa Məhəmməd Ģah Qacarın atası Məhəmməd xan Qacar Ġraq və Azərbaycan qoĢunu ilə ġuĢa qalasını almaq və Pənah xanı özünə tabe etmək məqsədilə Arazdan keçib qalanın dörd ağaclığında çadırlar qurdurdu» [4, 116]. 27 Burada bir məsələyə münasibət bildirmək yerinə düşərdi. Bəzi tarixçilər Məhəmmədhəsən xan Qacarın hücumunu 1751-ci ilə, bəziləri isə 1757-ci ilə aid edirlər. Hətta deyilir ki, 1752-ci ildə qalada Pənahabad adı ilə bir misqal dəyərində gümüĢ pul da sikkə olunurdu. «Sikkənin bir tərəfində Pənahabad, o biri tərəfində isə «La ilahə illəllah və Məhəmmədun Rəsulillah» sözləri yazılmıĢdı [7,18]. Əgər Şuşa qalasının inşa olunduğu tarixləri nəzərə alsaq, nə isə qaranlıq mənzərənin şahidi olarıq… İranın daxilində baş verən siyasi hadisələrlə əlaqədar olaraq Məhəmmədhəsən xan Şuşanın mühasirəsindən əl çəkərək geri qayıdır. Bu zaman Kərim xan Zənd qoşun toplayıb İraqı və Mazandaranı tutmuşdur. Məhəmmədhəsən xan Qacar Kərim xan Zəndin zərərləşdirilməsi üçün fars torpaqlarına doğru hərəkət etdi. Lakin yolda o, yaxın adamları tərəfindən qətlə yetirildi. Şuşa qalası ikinci dəfə Nadir şah Əfşarın sərkərdə- lərindən biri olan Fətəli xan ƏfĢarın hücumuna məruz qaldı. Fətəli xan Əfşar Urmiyanın hakimi idi. O, Qaradağ, Mağara, Urmiya və Təbrizi ələ keçirərək Qarabağ xanlığını özünə tabe etmək üçün Şuşaya doğru hərəkət etdi. O, Pənah xanın yanına mahir elçilər göndərib, onu itaətə və ittifaqa dəvət etdi. «Lakin Pənah xan belə sərdarlara itaət etməyi haqlı olaraq, özü üçün əskiklik və ar bilib, elçiləri kobud cavablarla geri qaytardı» [4, 117]. Fətəli xanın qoşunu ilə Pənah xanın qoşunu arasında gərgin mübarizə 6 aya qədər davam etdi. Bu müddət ərzində Fətəli xan heç bir uğur qazana bilmədi, onun vəziyyəti gündən- günə çətinləşirdi. Pənah xan və Qara Murtuza bəyin döyüşçüləri düşmənə ağır zərbələr endirirdilər. Döyüşlərdə Fətəli xan Əfşarın 2 minə qədər döyüşçüsü öldürüldü, yaralandı və əsir düşdü» [4, 117]. Müharibə partizan müharibəsi xarakteri aldı [1, 162]. Dövrün mənbələrində göstərilir ki, Fətəli xan Əfşar Şuşa qalasını ala bilməyəcəyini hiss edib, hiyləyə əl atır. Qış fəsli 28 yaxınlaşırdı, soyuqlar başlanmışdı. Düşmənin canlı qüvvəsinin itkiləri gündən-günə artmaqda davam edirdi, ərzaq ehtiyatı tükənirdi. Fətəli xan sülh və barışıq təklif edib, Pənah xanın yanına mahir elçilər göndərib belə bir yalan vədə verdi: «Əgər Pənah xan qoĢunumdan aldığı əsirləri geri qaytarsa, mənimlə dostluq və ittifaq etsə, qızımın kəbinini onun böyük oğlu Ġbrahimxəlil ağaya kəsdirəcəyəm. Beləliklə də biz əbədi qohum və dost olacağıq. Bir Ģərtlə ki, Ġbrahimxəlil ağanı mənim yanıma göndərsin. O, isə orduda Ģirni içilib, kəbin kəsildikdən və iki-üç gün burada qonaq qaldıqdan sonra geri qayıtsın» [4, 118]. Pənah xan Fətəli xanın hiyləsinə və yalan vədlərinə inanaraq, özünün gələcək varisini düşmən düşərgəsinə göndərir. Onunla birlikdə bir neçə kəndxudanı da Fətəli xanın yanına getməsini təşkil edir. Görünür, Qarabağ xanının ətrafında olan məsləhətçiləri də Əfşar xanının hiyləsini əvvəlcədən hiss edə bilməmişlər. Ola bilsin ki, Fətəli xanın öz adamlarından və övladlarından bir neçəsini Pənah xanın yanına, Şuşa qalasına göndərməsi, saray məmurlarında ona qarşı inam yaratmışdı. Lakin Fətəli xan öz məkrli niyyətlərinə nail olduqdan sonra, verdiyi sözə naxələf çıxaraq, İbrahim ağanı və onunla birlikdə onun düşərgəsinə gələn kəndxudaları əsir edərək, heç bir yerdə dayanmadan Urmiya qalasına apardı. Yuxarıda dediyimiz kimi Fətəli xan Şuşa ətrafında gedən döyüşlərdə xeyli canlı qüvvə itirmişdir. Bu onun məğlubiyyətini və acizliyini sübut edir. Fətəli xan Şuşanı silah gücü ilə almasının mümkün olmamasını dərk edərək, Pənah xanı yalan vədlərlə aldatmasını təəccüblə qəbul etmək olar… İbrahim xan və onun vəziri M.P.Vaqif Şuşa qalasının möhkəmləndirilməsi işini bir an da olsun təxirə salmır, qala divarlarını, bürcləri və müdafiə qurğularının yenidən inşasını davam etdirirdilər. XVIII əsrin 70-80-cı illərində Şuşa qalası, sözün əsl mənasında alınmaz qala şəhərinə çevrilmişdir. XVIII əsrin 90-cı illərində Qarabağ xanlığına –Şuşa qalasına edilən basqınların uğurla dəf edilməsi, qalanın yüksək səviyyədə 29 möhkəmləndirilməsini əyani surətdə sübut edir. Fətəli xan özünün layiqli cəzasını aldı. Kərim xan Zəndin və Pənah xanın birləşmiş qüvvələri onu məğlub edərək İranda hakimiyyəti ələ keçirməsinə imkan vermədilər. Lakin Pənah xan ikinci dəfə də aldanıldı. Kərim xan Fətəli xanı aradan götürdükdən sonra, özünün ən qorxulu və bacarıqlı rəqibi olan Pənah xanı «qonaq» adı ilə ġiraza apardı. Mirzə Camal bəy CavanĢir Qarabaği göstərir ki, Kərim xan Urmiyada həbsdə olan Ġbrahimxəlil ağanı zindandan buraxdırıb öz yanına çağırdı, ona at, qılınc, xələt və Qarabağ xanlığı və hakimiyyəti fərmanını verib, hörmət və təmtəraqla Qarabağa yola saldı. Pənah xana qarĢı olan məhəbbətinə görə ona lütf və mehribanlıq göstərib dedi: - «Mənə qarĢı göstərdiyin sədaqətli köməyin əvəzini çıxmaq üçün bir neçə müddət mənim yanımda qalmağını xahiĢ edirəm». Onu özü ilə bərabər ġiraza apardı [4, 19-20]. Bu Pənah xanın siyasi fəaliyyətinin və hakimiyyətinin sonu demək idi. O, 1763-cü ildə ġirazda dünyasını dəyiĢdi. Özünün vəsiyyətinə görə cənazəsi böyük hörmətlə Qarabağa gətirildi. Pənah xan Ağdamda özünün mülkü olan və hazırda Ġmarət adı ilə məĢhur olan yerdə torpağa tapĢırılmıĢdır. Pənah xan Azərbaycan tarixində görkəmli dövlət xadimi, məğrur sərkərdə kimi şərəfli yer tutur. Şuşa qalası XVIII əsrin ikinci dövründə də xarici işğallara qarşı mübarizə aparmışdır. Bu tarixi dövr Ġbrahim xanın (1759-1806-cı illər) hakimiyyəti dövrünü əhatə edir. İbrahim xan alban xristian məliklərinin müqavimətini qırıb, onları özünə tabe etdirdi. Xanlıqda böyük quruculuq işləri apardı. Xanlıqda bu dövrdə iqtisadi, sosial və mədəni inkişaf yüksək mərhələyə çatmışdır. Kərim xan Zəndin vəfatından (1779-cu il) sonra Ġranda hakimiyyəti Azərbaycan türklərinin Qacarlar tayfasından olan Ağa Məhəmməd xan ələ keçirə bildi. O, Səfəvilər imperiyasının sərhədlərini bərpa etməyi qarĢısına məqsəd 30 qoyaraq, bir çox yerləri, o cümlədən də Cənubi Qafqazı və Qarabağ xanlığını da öz dövlətinin ərazisinə qatmağı qət etdi. Şuşa qalası bununla da qorxulu və güclü hücumlar qarşısında qaldı. Bütün Azərbaycan xanları öz dövlət müstəqilliklərini qoruyub saxlamaq məqsədi ilə yollar aramağa məcbur oldular. Mənbələrdə göstərildiyi kimi Cənubi Qafqaz hakimləri və o cümlədən də Azərbaycan xanları, Ağa Məhəmməd xan Qacar tərəfindən ola biləcək hücumların qarşısını almaq üçün birləşməyə səy göstərirdilər. Bu siyasi məsələdə, Qarabağ xanı İbrahim xan xüsusi rol oynayırdı. Onun xahişi ilə qohumu, Ümmə xan öz silahlı qüvvələrinin bir hissəsini ġuĢa qalasına göndərmişdir. Bir sıra Azərbaycan xanları - Ġrəvan, Lənkəran, Xoy və Urmiya xanları da Ağa Məhəmməd xan Qacara qarşı birləşməkdə İbrahim xanla müttəfiq idilər. Bu dövrdə baş verən siyasi hadisələrin canlı şahidi olan «Qarabağ Tarixi» əsərinin müəllifi Mirzə Camal bəy CavanĢir Qarabaği yazırdı: «Tiflis valisi...» Ġrakli xan, Ġrəvan hakimi Məhəmməd xan və TalıĢ hakimi Mir Mustafa xan, Ağa Məhəmməd xanın itaətini qəbul etməyəcəkləri və bir-birinə kömək edib, müttəfiq olacaqları haqqında Ġbrahim xanla and içmiĢdilər [4, 122]. Ağa Məhəmməd şah Qacar Şimali Azərbaycan xanlıq- larını müxtəlif yollarla özünə tabe etmək istəyirdi. Onun məqsədi bu işdə dinc və qeyri dinc yolların seçilməsi idi. Ağa Məhəmməd şah Qacar Azərbaycanın Şimal xanlıqlarını könüllü surətdə özünə tabe etmək cəhdini 1793-cü ildə göstərdi. Lakin Azərbaycan xanlıqlarının çoxu onunla danışıqlara razı olmadılar. Onlar Ağa Məhəmməd xan Qacarın məqsədini əvvəlcədən hiss etmişdilər. Bilirdilər ki, Qacar xanı onların varlığına tezliklə son qoyacaqdır. İbrahim xan, nəinki Ağa Məhəmməd xan Qacarın nümayəndəsi ilə danışığa razılıq verdi, hətta, onu hökmdar kimi tanımaqdan imtina etdi. Bu 31 Qacar xanının qəzəbinə səbəb oldu. O, vaxt itirmədən Şuşa qalasını ələ keçirmək üçün Qarabağa hücum haqqında göstəriş verdi. Qacar xanı çoxlu qoşunla Şuşa qalasının üzərinə yürüş edib, qalanın bir ağaclığında hərbi düşərgə saldı. «Deyirlər ki, Qacar xanı bu müharibəyə altmıĢ min piyada və süvari, iyirmi beĢ topla gəlmiĢdi» [6, 129]. Qacar xanı Şuşa qalasını 33 gün mühasirədə saxladı. Mühasirə zamanı ona məlum oldu ki, qalada su mənbələri onun daxilindədir. Quyular və kəhrizlər müntəzəm olaraq əvvəlki kimi müdafiəçiləri və əhalini bol su ilə təmin edirdi. Toplardan atılan atəşlər qala divarlarına təsir etmirdi. İbrahim xan öz əsgərləri ilə birlikdə hərdən qaladan çıxıb, qızılbaşlara zərbələr endirirdi. Mühasirənin uzanması, Qacar xanını olduqca narahat edirdi. Məhz ona görə də İbrahim xanla dil tapmağa çalışırdı. Bu iş də Qacar xanının sarayında məmur olan, vaxtilə İbrahim xanla dostluq edən Pirqulu xan öz xidmətini təklif etdi. Ağa Məhəmməd xan Pirqulu xana icazə verdi ki, İbrahim xanla istədiyi kimi danışıb məsələni yoluna qoysun. Pirqulu xan İbrahim xanla Şuşa qalasında görüşdülər. İbrahim xan köhnə dostunu olduqca mehribanlıqla qarşıladı. Söhbət əsnasında o, dostuna bildirdi ki, mən Ağa Məhəmməd xandan qorxmuram və Şuşa qalasına onu buraxmaq istəmirəm. Əgər mən döyüş meydanında öldürülməyimi bilsəm də, sağlığımda Ağa Məhəmməd xanı qalaya buraxmağa imkan vermərəm. Mən bunu özümə sığışdıra bilmərəm. Bu mənim nəslimə layiq iş deyil. Bu söhbətdən sonra Pirqulu xan bilirdi ki, sənin igidliyinə və cəsarətinə inanıram. Bilirəm ki, ölümdən qorxan deyilsən. Lakin qalanın əhalisini də fikirləşmək lazımdır. Gərək düşünəsən ki, günahsız xalqı Ağa Məhəmməd xanın qəzəbinə düçar etməyəsən. Nəhayət Pirqulu xan İbrahim xanı razı sala bildi ki, müqaviməti dayandırmaq üçün şəhər əhalisi ilə söhbət et, onları inandır ki, bizi dəhşətli faciə gözləyir. Onları Kirman hadisələri ilə tanış et. Qacar xanı Kirmanda əhalinin başına müsibətlər açmışdı. Onun əsgərləri Kirmanda vəhşiliklər törətmiş, çoxlu 32 adam öldürmüş, qarətlər törətmiş, sağ qalan bütün kişilərin gözlərini çıxartdırıb kor etdirmişdir. Mən bunların canlı şahidiyəm. Jan Gevr qeyd edir ki, Ġbrahim xan Ģəhərin ruhaniləri ilə danıĢdıqdan sonra, onlar razılaĢdılar ki, vəziyyətin ağır olması barədə Ģəhər əhalisinə məlumat versinlər. Qala ruhaniləri İbrahim xanın bu fədakarlığına yüksək qiymət verərək, onu Kərbəla Ģəhidlərinin göstərdikləri fədakarlıqla müqayisə etdilər. Jan Gevr sözünə davam edərək yazır: “ġuĢa ruhaniləri camaata dedilər ki, əgər Kərbala Ģahidləri din yolunda canlarını fəda etdilərsə, Ġbrahimxəlil xan sizin canınızın, malınızın və namusunuzun yolunda fədakarlıq edir. Bu hünərvər adam qərara gəlib ki, hamının gözü qarĢısında Ağa Məhəmməd xan Qacara itaət izhar etsin ki, onun qəzəbini bu Ģəhərin camaatının baĢı üzərindən uzaqlaĢdırsın. O, bunların hamısını siz ĢuĢalıların xatirinə edir. 1795-ci ilin Məhərrəm ayında Ġbrahim xanın məktubu Ağa Məhəmməd xan Qacara çatır. Ġbrahim xan ağ kəfən geyərək qala hasarı üzərinə qalxır və hasarın xaricində dayanan Ağa Məhəmməd xana müraciət edir və onun itaətində olacağını bəyan edir” [6, 135] Bu fikirlər son zamanlar Təbrizdə və Tehranda yazılan tarixi əsərlərdə də səslənir. Bu müraciətdən sonra Ağa Məhəmməd xan Şuşa qalasının mühasirəsindən əl çəkir və Tiflis üzərinə yürüş edir. Ağa Məhəmməd xan 1796-cı ildə Ģah elan edildi. Ağa Məhəmməd şah Qacar Qarabağı, o cümlədən də Şuşa qalasını bir an da olsun yaddan çıxarmır və onlara sahib olmaq arzusu ilə yaşayırdı. 1795-ci il birinci hücum zamanı Qacar şahı kənardan da olsa Şuşaya baxıb ona heyran olmuşdu. Qacar şahı Şuşanı uca dağ başında oturan qartala bənzədirdi. Qalanın əzəməti nəinki Ağa Məhəmməd şahı, onun qoşununu və sərkərdələrini də heyrətə salmışdı. O, nəyin bahasına olursa- olsun Şuşa qalasını ələ keçirmək qərarından əl çəkməyəcəyini 33 qət etmişdi. «Ağa Məhəmməd Ģah Qacar ġuĢanın əzəməti və gözəlliyi qarĢısında heyran qalmıĢdı. ġuĢa o zaman Qacar imperiyasının baĢ kəndi olan Tehrandan daha böyük və Ģəhər mədəniyyəti baxımından daha çox inkiĢaf etmiĢdir. Bütün ordu mənsubları da dağların qoynunda və ormanlıqda yerləĢən bu Ģəhərin gözəlliyinə heyran olmuĢdular [15, 17]. Ağa Məhəmməd şah Qacar Tiflisi qana qərq etdikdən sonra, yenidən Qarabağ xanlığına hücum etmək və Şuşa qalasını ələ keçirmək qərarına gəldi. O, ikinci dəfə Şuşa qalasına hücuma daha yaxşı hazırlaşmışdı. 1797-ci ilin yayında Qacar şahı Arpa çayı ilə Arazın qovuşduğu yerə gəldi və orada hərbi düşərgə saldı. Ağa Məhəmməd şah Qacar 1795-ci il sentyabrın 12-də Tiflisi ələ keçirdikdən sonra yeni qələbələrə inamı daha da artmışdır. Ağa Məhəmməd Ģah Qacar 1797-ci ilin baharında Qarabağ xanlığına hərbi yürüĢ etdi. Qarabağ xanı İbrahim xan hiss edirdi ki, düşmən bu dəfə çox güclüdür. Qacar ordusuna qarşı aparılan hərbi əməliyyatlar İbrahim xanın nəzərdə tutduğu nəticələri vermədi. Bununla belə, Ağa Məhəmməd şah Qacar da başa düşürdü ki, İbrahim xanı aradan götürmək o qədər asan olmayacaq. Ağa Məhəmməd Ģah Qacar Qarabağa ikinci dəfə hücum edən zaman diyarda üç yüz min əhali yaĢayırdı» [6, 165]. Qarabağ xanlığında əhali müxtəlif sənət növləri ilə məşğul idi. İqtisadi inkişaf Şuşanın hərtərəfli şöhrət qazanmasına təsir göstərmişdir. Qarabağ əhalisi qonaqpərvər, mərd və döyüşkən idilər. Şuşa da, o cümlədən də Qarabağ xanlığının digər yaşayış yerlərində hər il iki bayram olduqca yüksək səviyyədə keçirilirdi. Bunlar Novruz bayramı və Həzrəti Məhəmməd peyğəmbərin mövlud günü bayramı idi. Novruz bayramı o dövrdə on üç gün qeyd olunurdu. Kərbəla Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|