Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных
Ossillografning ishlash tamoyili
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1. Ossillografning ishlash tamoyili
Elektron nurli naycha(ENN) qurilmaning "yuragi" hisoblanadi. (8.2-rasm.) ENN elektron lampa(chiroq) hisoblanadi, va, barcha lampalar singari vakuum bilan “to‘ldiriladi”. Katod elektronlarni chiqaradi(nurlaydi) va markazlashtiruvchi(fokuslovchi) tizim esa ulardan ingichka nurni hosil qiladi(shakllantiradi). Ushbu elektron nur lyuminofor bilan qoplangan ekranga uriladi, ekran esa elektronli bombardirovkalash ta'siri ostida nurlanadi, hamda ekranning markazida yorqin nuqta paydo bo‘ladi. ENNning ikki juft plastinkalari elektron nurini koordinatalar o‘qi deb qaralishi mumkin bo‘lgan ikkita o‘zaro vertikal o‘qlar yo‘nalishda og‘diradi(harakatlantiradi). Shu sababli, ENN ekranida tadqiq qilinayotgan kuchlanishni kuzatish uchun gorizontal o‘qi bo‘ylab vaqtga proportsional ravishda va vertikal o‘qi bo‘ylab – tadqiq qilinadigan kuchlanishga proportsional(mutanosib) ravishda yo‘naltirish kerak. 8.2-rasm. Elektrostatik boshqarishga ega bo‘lgan elektron nurli naycha qurilmasi. 89 Gorizontal og ‘dirish plastinalari (vertikal holda joylashgan) yoyish(tarama) kuchlanishi beriladi. U arrasimon shaklga ega: u asta-sekin o‘sib boradi va tezlik bilan(keskin) tushadi (8.3-rasm). Manfiy kuchlanish nurni chap tomonga, musbat kuchlanish esa - o‘ng tomonga(ekranning yon tomonida ko‘rinadigan) og‘diradi. Natijada, nur, ekran bo‘ylab chapdan o‘ngga ma'lum bir o‘zgarmas tezlik bilan harakat qiladi, keyin ekranning chap chegaralariga juda tez(keskin) qaytadi va harakatini takrorlaydi. Nurning gorizontal o‘q bo‘ylab o‘tadigan masofasi vaqtga proportsional(mos keladi). Ushbu jarayonni yoyish deb ataladi va nur ekran bo‘ylab chizilgan gorizontal chiziqka (hatto ba'zan o‘lchovlarda nolinchi(boshlang‘ch) qator deb ataladi) yoyish liniyasi deyiladi. Grafikning t vaqt o‘qi rolini bajaradi. Arrasimon impulslarining takrorlanish tezligiga yoyish chastotasi deyiladi, ammo u o‘lchash uchun ishlatilmaydi. O‘lchashlar uchun biz quyida muhokama qilinadigan yoyish tezligini bilishinmiz kerak. 8.3-rasm. Yoyish kuchlanishining shakli. Vertikal og‘dirish plastinalariga(gorizontal joylashgan) tadqiq qilinadigan kuchlanish berilsa, u holda nurlar vertikal yo‘nalishda ham og‘adi: musbat kuchlanishda yuqoriga va manfiy kuchlanishda pastga tushishi bilan. Nur vertikal va gorizontal ravishda bir vaqtning o‘zida harakatlanadi va natijada, o‘rganilayotgan signalvaqt bo‘yicha "yoyiladi". Olingan tasvir ossillogramma deyiladi. Aslida, liniyaliga qo‘shimcha ravishda, aylanasimon va spiralsimon yoyishlar ham mavjud, shuningdek, Lissaju shakllari ham mavjud. Lekin biz bularga batafsil to‘xtamaymiz. 90 Yoyish va signal chastotalarining nisbatini kuzatish(o‘rganish) muhim hisoblanadi. Agar bu chastotalar to‘liq teng bo‘lsa, u holda ekranda tekshirilgan signalning to‘liq bir davri ko‘rsatiladi(tasvirlanadi). Agar signal chastotasi yoyish chastotasidan ikki marta ko‘p bo`lsa ekranda ikkita davr tasvirini ko‘ramiz, uch marta ko‘p bo`lsa esa ekranda uchta davr tasvirini ko‘ramiz. Agar signal chastotasi yoyish chastotasidan ikki marta kam bo`lsa(signal davrining yarmini tashkil qilsa), signalning faqatgina yarmi ko‘rinadi. Yoyishning chastotasi(davrtezligi) keng chegaralarda rostlanishi(sozlanishi) mumkin. Biroq, agar yoyish va signal chastotalari aynan bir xil bo‘lsa, tasvir tiniq(barqaror) bo‘ladi. Chastotalarning eng kichik mos kelmasligi tufayli, nurni ekranning har bir boshi kirish signali funksiyasining yangi nuqtasiga to‘g‘ri keladi va uning grafigi har safar yangi holatga tushadi. Chastotalarning kichik mos kelmasligida (Gertsning ulushi qadar), chap yoki o‘ngga "suzuvchi" grafiklarning hosil bo‘lishiga olib keladi. Agar chastotalarning mos kelmasligi bir necha gerts yoki undan ko‘p bo‘lsa, osillogramma o‘qilmaydigan tasvirga keladi(8.4-rasm). 8.4-rasm. Sinxronizm mavjud bo‘lmagandagi ossillogramma. Lekin chastotalarning mutlaqo aniq mos tushishiga erishish deyarli mumkin emas (ayniqsa, o‘nlab yoki yuzlab kilogertslarda). Shuning uchun ossillografdagi yoyishni maxsus sinxronizatsiyalash sxemasi nazorat qiladi. Bu moslama nur 91 harakatlanishni boshlashi uchun ekrandagi nurning harakati boshlanishini, kirish kuchlanishi muayyan qiymatga yetgan vaqitgacha, kechiktiradi. Mazkur holatda, nur har safar kirish signali grafigidagi aynan bir xil nuqtadan harakatlanishni (va ossillogrammani(to‘lqin shaklini) chizishni) boshlaydi. Natijada, har bir keyingi nur harakati signalni va yoyishning chastotalari sezilarli darajada to‘g‘ri kelmasa ham, rasmni bir xil holatda tasvirlayi(chizadi). Barqaror va turg‘in rasm hosil bo‘ladi. Sinxronizatsiya sodir bo‘lgan signalning kuchlanishi (sinxronizatsiya darajasi) ossillograf nazorati bilan o‘rnatiladi. Vizual ravishda ushbu kuchlanishdagi o‘zgarish ko‘rsatilgan grafikning boshlanish davri signal davri boshlanishiga nisbatan siljishga olib keladi(8.5- rasm.). a) b) c) 8.5-rasm. Turli xil sinxronlash darajalarida ossillogrammalar. Bir vaqtning o‘zida bir nechta signallarni kuzatish uchun bugungi kunda ko‘p yo‘lli va ko‘p kanalli ossillograflar ishlab chiqarilmoqda. Odatda kanallar soni ikkitadir (aks holda ossillogrammani olish juda qiyin va qimmat bo‘ladi). ENN ikkita nurli Ossillograflar umumiy ekranda ikkita nur bilan bir vaqtning o‘zida ishlaydi, bu ikki signalni mutlaqo mustaqil ravishda kuzatishga imkon beradi. Ammo bunday asboblar(o‘lchash qurilmalari) murakkab va qimmat. Shuning uchun ikkita kanalli Ossillograflar keng tarqalgan. Ularning ENNlari eng oddiy 92 (keng tarqalgan). Lekin ular ikkita kirishga hamda kiruvchi signallarga xizmat qiluvchi ikkita alohida mustaqil vertikal og‘diruvchi kuchaytirgichlarga ega.Bundan tashqari, ular ENN (vertikal og‘dirish plastinkalari)ni bir kanaldan ikkinchisiga juda tezlik bilan o`tkazish bilan ajralib turadigan yuqori tezkor kalitlarga(kommutatorlarga) ega. Signalning tasviri uzluksiz chiziqlar emas, balki ko‘plab iborat. Biroq, ekranda shtrixlar birlashadi va natijada, kirish signallarining ikkita mustaqil grafiklari hosil bo‘ladi. Faqat yuqori chastotali signallar kuzatilganida va yoyishning muvaffaqiyatsiz chastotasida tasvir uzuq chiziqlardan(shtrixlardan) iborat bo‘ladi. Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|