Uliwma psixologiya kk

Ko`riw seziwleri- jaqtini ha`m ren`li seziwler- adamnin` sirtqi du`n`yani bilip aliwinda jetekshi 
rol`di atqaradi. 
Esitiw seziwleri- ses dereginen jan-jaqqa tarap ketetug`in hawa, bo`lekshelerinin` uzin boyinsha 
o`zgerip turiwi esitiw analizatorinin` qozdiriwshisi boladi. 

---

45
Da`m seziwleri- tu`kirikti yamasa suwda erigen zatlardin` da`m retseptorlarinan ta`sir jasawdan 
kelip shig`adi. 
Iyis seziwler- murin boslig`inda ornalasqan iyisshil kletkalar iyis seziw organlari boladi. 
Teri seziwleri- eki tu`rin- taktillik (bir na`rsenin tiygenin seziw) ha`m temperaturaliq (issinin` ha`m 
suwiqti seziw) seziwler dep ayirip shig`adi. 
Organikaliq seziwler- ashliqti, sho`ldi, toqliqti, ju`rek ayniwdi, buwliqqanliqti h.t.b. seziw jatadi. 
Ten`be-ten`likti seziwler. Bastin` ha`reketi ha`m jag`dayi tuwrali xabar berip turatug`in ishki 
qulaqtin` vestibulyarliq apparati ten`be ten`likti seziw organi boladi. 
Ha`reket etiwdi seziwler- bul dene bo`leklerinin` ha`reketin ha`m jag`dayin seziw boladi. 
Tiyip seziwler- zatlarda quramalap ko`rgen, yag`niy olarg`a ha`reket etip turg`an qoldi tiygizgen 
waqitta teri ha`m ha`reket etiwshi seziwlerdin` jiyintig`inan birigiwinen ibarat boladi. 
Awiriwdi seziwler-ha`rqiyli (terinin` u`stin`gi betinde ha`m ishki organlarda ja`ne bulshiq etlerde 
ornalasqan arnawla retseptorlari «awiriw noqatlari» bar) ta`biyatqa iye boladi. 
Seziwlerdin` uliwma nizamliqlari.  
Qozdiriwshinin` en` da`slep biliner-bilinbes seziwdi payda etetug`in en` kishi mug`darin seziwdin` 
absolyut bosag`asi dep ataydi. Analizatordin` ta`sirlengishligin, onin` ha`lsiz qozdiriwshilardi 
an`g`ariw uqibin bahalaw za`ru`rligi jiyi-jiyi payda boladi. Bunin` ushin usi analizatordin` absolyut 
ta`sirlengishligi degen tu`sinikten paydalaniladi. Analizatordi bayqay alatug`in qozdiriwshilar 
qanshama ha`lsiz bolg`an sayin olar sonshama ta`sirlengish bola beredi. Basqasha etip aytqanda seziw 
absolyut bosag`asi qanshama pa`s bolg`an sayin, analizatordin` absolyut ta`sirlengishligi ta`biyiy tu`rde 
sonshama joqari bola beredi. 
Adam seziwdin` biliner bilinbes o`zgeriwin bayqawi ushin qozdiriwshinin` ku`shi qanshama 
bo`lekke artiwi tiyis ekenligin ko`rsetetug`in belgili da`rejedegi mug`dardi ayirmashiliq bosag`asi dep 
ataydi. 
Analizatorlardin` ta`sirlengishliginin` olardin` ha`reket etiwshi qozdiriwshilarg`a iykemlesiwinin` 
ta`siriyri astinda o`zgeriwin adaptatsiya yamasa iykemlesiw dep ataladi. 
QABIL ETIW. Sirtqi qubilislar bizin` organimizg`a ta`sir ete otirip, seziw tu`rinde sub`ektiv effekt 
payda etedi. Seziw uqibi biz ha`m basqa barliq tiri jang`a tuwilg`annan berilgen. Du`n`yani obrazlar 
tu`rinde qabil etiw uqibi tek adam ha`m joqari haywanlarg`a ta`n, bul olarda turmisliq ta`jiriybede 
qa`liplesedi ha`m jetilisedi. 
Adamnin` analizatorlarina ta`sir jasaytug`in zatlardin` ha`m qubilislardin` miy qabig`inda 
sa`wleleniwin qabil etiw dep ataladi. Seziw protsesinen ayirmashiliq adam qabil etken waqitta 
zatlardin` ha`m qubilislardin` ayirim qa`siyetlerin emes, al do`gerek a`tiraptag`i du`n`yanin` zatlarin 
ha`m qubilislarin bir pu`tin halinda bilip alatug`ininda boladi. Ma`selen, biz qara ren`degi, qattiliqtin` 
ha`m tuwri mu`yeshliktin` jiyindisin emes, al klass doskasin qabil etemiz. Biz qabil ete otirip, sezimler 
toparin ayirip shig`arip ha`m olardi bir pu`tin obrazg`a biriktirip qoymastan, al usi obrazin tu`sinip 
alamiz, oni tu`sinemiz, bunin` ushin o`zimizdin` etkendegi ta`jriybemizdi qollanamiz.
Qabil etiwdin` tiykarin nervlik baylanislardin` quramali sistemasi quraydi. Da`slep biytanis zatti 
qabil ete otirip (ma`selen, limondi) bala onin` do`n`gelek formasin ha`m sari ren`in (ko`riw analizatori 
arqali), onin` o`zine ta`n xosh iyisti seziw analizatori arqali, jumsaq, gedir-budir u`stin`gi betin (teri 
ha`m ha`reket etiwshi analizatorlar arqali), onin` tu`rshik da`min (da`m seziw analizatori arqali) sezedi. 
Solay etip, zat usi jag`dayda limon, quramali, kompleks tu`rdegi qozdiriwshi boladi. Basqasha etip 
aytqanda, qabil etiwdin` tiykarin analizatorlar araliq baylanislar dep atalatug`in baylanislar,