Uluslararasi rekabetçİLİk analiZİnde michael e. Porter’in elmas modeli yaklaşimi: TÜRKİYE’deki bazi endüstriLERdeki uygulanabiLİRLİĞİNİn ve sonuçlarinin araştirilmasi koray GÜrpinar
Yüklə 399,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
4.1. Elmas Modeli
Porter, ülkelerin rekabet güç ve yeteneğini belirlerken dört grup temel değişkenden yola çıkmaktadır. Elmas modeli genel olarak dört ayrı bileşen- den ve bu temel faktörlerin altında yer alan çeşitli değişkenlerden oluşmaktadır. Her bir alt değişken sektörlere göre farklılık göstermektedir. Ayrıca, her bir sektörün alt sektörlerinin değişkenleri de çoğu zaman değişik özelliklerde olabil- mektedir. Devlet, yani kamu yönetimi, temel değişkeni de Elmas modeli’nde dört ana değişkene ilave olarak çoğu zaman göz önüne alınmaktadır. Porter, bir ülkenin belirli endüstrilerde başarılı ve diğerlerinde başarısız olmasının nedenlerini geliştirdiği elmas modeli ile açıklamaktadır. Porter’a göre ülkeler ulusal elmasın en verimli olduğu endüstri ve endüstriyel bölüm- lerde başarıya ulaşmaktadır. Başarı izole olmuş, dış entegrasyonu başara- SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi
mamış endüstrilerde değil, işletme kümelerinde elde edilmektedir. İşletme kümeleri ise, işletme ve çeşitli kamu ve özel sektör enstitülerinin tedarikçi ve diğer bağlantıları ile birlikte faaliyet gösterdikleri endüstriyel bölgelerdir. Bu kümelerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması. Ülke ve endüstrilerde rekabet- çi üstünlükler elde edilme hızını artıracaktır (Porter, 1990: 71). Ulusal rekabetçi avantajın belirleyici faktörlerini analiz ederken Porter’in (1999) elmas modeli temel alınır. İlk olarak Porter farklı sanayilerin, rekabetçi avantajın farklı kaynaklara sahip olabildiğini farz eder. İkinci olarak bir çok firma global pazarlarda işletilirken, bu işletmeler rekabetçi avantajda yurt içi değişimlerden etkilenmez, çünkü firmalar ürün ve süreç geliştirme ve bunları özel becerilerle tesis etmekte zorunludurlar. Üçüncü olarak, firmalar aşamalı veya hamle yaparak sürekli yenilik yapmalıdırlar. Bunun aracılığı ile de firmalar rekabet avantajını destekler ve kazanç sağlarlar. Bu yüzden rekabetçi ilerleme- nin ve yeniliğin incelenmeye ihtiyaç duyulduğu zaman yerel ulusun rolü teşvik yönündedir. Son olarak Porter rekabet edilebilirlik konumunda firma- ların yeni pazarlara erken hareket ederek bu pazarlara saldırganca girmeleri buralarda erken rekabetçi avantajlar sağlanması gerektiğini ortaya atmıştır. (Pamuksuz, 2001: 44) Porter, teknolojik yenilikleri öne çıkararak, uluslararası rekabet avantaj- larının dinamik açıklamasını yapmıştır. Endüstri çözümlemelerinde uluslara- rası firmalarla ve içinde bulundukları ve rekabet ettikleri sektörlerle ilgili araştırmalar yapmıştır. Ona göre, özellikle büyük çokuluslu işletmelerin daha yüksek dereceli ve sürekli rekabetçi avantajlar peşinde koşmaları ge- rekmektedir. Firmaların uluslararası başarısının kaynaklarını aşağıdaki baş- lıklarda toplayabiliriz: (Kibritçioğlu, 1998: 66-71) • Yurtiçi çevre veya yerli konuşlanma noktası, • Firmaların sürekli olarak kendilerini iyileştirip, değiştirip ve yenileme çalışmaları • Yurtdışında yapılan dolaysız yatırımlar • Firmaların izlemiş oldukları küresel stratejiler Porter, ulusal rekabet avantajlarının belirleyenlerini sistematik olarak ortaya koymak için; elmas modeli adıyla küresel rekabetin açıklayanlarını bir sistem yaklaşımı içinde gerçekleştirmiştir. 112
Koray GÜRPINAR - Mustafa SANDIKÇI Küresel rekabetin dört temel belirleyeni olarak; (Kibritçioğlu, 1998: 66- 71) faktör koşulları, talep koşulları, bağlı ve destek endüstriler ve firma stra- tejisi, endüstriyel yapı ve rekabet bağlantısı içinde ortaya koymuştur. Bu dörtlünün karşılıklı etkileşimine iki dışsal değişken olarak; Devlet ve uyguladığı politikalar, karşılaşılan fırsatlar ve şanslar eklenmiştir. Bir firmanın yerel veya ulusal başarısı ülkedeki bu dört özellik tarafından biçim- lendirilir. Porter, bu sistemi sözü edilen dört değişkenin birbirlerini karşılıklı olarak güçlendirdikleri bir elmas olarak görmektedir. Porter, sadece bir ya da iki belirleyiciye dayalı bir elmas sistemi ile rekabet avantajının sürdürüleme- yeceğini vurgulamaktadır. Özellikle bilgi yoğun endüstrilerde elmas mode- lindeki belirleyicilerin tümünün etkileşimlerinin rekabet avantajı yaratmada zorunlu olduğunu, buna karşın her endüstri için her bir boyutta avantajlı olmanın ön koşul olmadığını, ancak çeşitli belirleyicilerde üstün olmanın yarar sağladığını öne sürmektedir. Bu dört belirleyicinin her birinin ulusal rekabet avantajının sağlanmasında çok önemli kriterler olduğunu belirtmekle birlikte, firmalar üzerindeki yatırım ve yenilik yapma baskısının en önemli güdüleyici faktör olduğunu savunmaktadır. (Bakoğlu, 2003: 732) Porter’a göre elmas modeli ile çizilen ve iş ortamının coğrafi konumunun etkilerine vurgu yapan çerçeve, yalnız ülkeler için değil, ülkeler içindeki değişik bölgeler ve hatta şehirler içinde uygulanabilir niteliktedir. (Öz, 2000: 150) |