Umumiy psixologiya 1

II MODUL. KOGNITIVJARAYONLAR PSIXOLOGIYASI
l-mavzu. Sczgi va idrok haqida umumiy tasawurlar
Muhitning fiziologik xaraktcristikasi. Sczgilami signalli aks eltirishi. Sczgi lushunchasiga falsafiy yondoshuvlar. Sczgining maxsus cncrgiyasi haqidagi I.Myullcr vaG. Gcl'mgoI's nazariyasi. bu nazariyalaming haqiqatligini isbollash. Sczgilami tushunishning tarixiy yondoshuvi, I.Myullcr va G. Gcl'mgorslaming nazariyalarining hozirgi kunda ahamiyatining yoqolganligi. Sczgining rcscpior va rcflcktor nazariyasi. A.Yarbus va boshqalaming tajribalari. Sczgining boshqa jarayonlarga bog4iqligi va tashqi muhil bilan aloqasi.
’ ■ -i. ’.; •■
2-mavzu. Sezgi va idrokni o*rganishdagi yondoshuvlar
Bilishni mctodologik va biologik tahlili. Scnsor-pcrseptiv jarayonlaT falsafiy bilimlar ncgizida. Psixika va aks cttirish jarayonlari.Sczgi va idrok sohasida kompcnsasiya.
Sezgi va idrokni o*rganishdagi yondoshuvlar. Idrokning assosiativ nazariyasi. Slrukturalizm. Nativizm va empirizm. Geshtartpsixologiya. Piajcning idrok nazariyasi. Konstruktivistik yondoshuv. Ekologik yondoshuv. lnformasion yondoshuv. Ncyrofiziologik yondoshuv. Kognitiv neyrologiya.
3-mavzu. Sezgilar kIassiflkasiyasi
lnicroscptiv sczgilar va ulaming inson hatli harakalidagi o‘mi. U.Kennonning gcmostazis, inlroscpliv sczgilami fiziologiyasi, psixosomatika haqidagi konscpsiyasi. Proprioscptiv sczgilar va ulami faoliyaidagi o*mi. N.A.Bcmshtcynning tadqiqoli.
Eksteroscptiv sczgilar, ulami klassifikasiyasi. Kontakt va distant reseplorlar, ulaming o*ziga xosligi va xuraktcrislikasi. Sczgilami klassifikasiyasiga evolyusion va gcnetik yondoshuv. Protopalik va cpikritik sezgilar va ulaming o*zaro bog*liqligi. G. Xed tajribalari. Sczgining oraliq shakllari. Nospcsifik sczuvchanlikni muammolari. Sincslcziyani vujudga kclishi. Sczgilami o‘zaro aloqasi.
4-mavzu. Sczgilarning o‘zgaruvchan shakllari
Adaptasiyani vujudga kelishi. Adaptasiyaning pcrifcrik va markaziy mexanizmlari. Sensor pcrseptiv Scnsor pcrscptiv tizimdagi turli xil modallikda adaptasiyaga doir misollar (qorong*ulikka, yorug*likka nisbatan adaptasiya, lcri tuyush adaptasiyasi va boshqalar). Scnsibilizasiyani paydo bo*lishi-fiziologik mexanizmlari, cndokrin og*ishlar, asab tizimining liplari bilan bog*liqligi. Sensibilizasiyani psixologik yo^llari.
5-mavzu. Teri tuyush sezgisi va idroki
Teri tuyushning uch komponcnti (sezish. haroratni sczish, og*riqni sczish). Teri tuyushning murakkab shakllari va sezish idroki. Sezish va harakatni sczishni o‘mi. Sezish obrazining paydo bo*lish fazalari. Obrazlami bilish va qurishda informasion ko‘rinishlar. Sczishning fiziologik mexanizmlari. Gaplik tizim. Teri tuyush sterognoziyasi. Barmoqlaming g*adir-budirlikka nisbatan sczgirlikni oshishi. Og*riqni idrok qilish. Og*riqni idrok qilish funksiyalari. Og‘riq sczgilaming turlicha ekanligi. Og*riqni paydo qiluvchi stimullar, og*riq sezgisining chcgarasi. Og*riqni idrok qilishda sub'ektiv omillaming o*mi. Og*riqqa nisbatan moslashuv. Nosiscptor. Og*riqni boshqarish. Og*riqningorqa miya blokatorlari nazariyasi.

6-mavzu. Ko*rish sezgisi va idroki
Ko*rish analizatorining tuzilishi. Ko*rish analizatorining yo*llari. Ko*rish analizatorining markaziy apparati. Birlamchi va ikkilamchi ko*rish po*stloqlari. Ko‘z harakatini nazorat qiluvchi ikki po*stloqli apparaL Ko*rish idroki va ko*zning harakatlanish tiplari.
7-mavzu. Eshitish sezgisi va idroki
Eshitishning anatomik, fiziologik va ncyrofiziologik asoslari. Ichki quloq funksiyasi. O*rin nazari>asi. Vaqtincha!ik nazariya. Pattcming audial idroki. Eshitish idrokining murakkab formalari. Fazoni eshitish orqali idrok qilish. Nutqni eshitish. Nutq tovushlarini fizikasi va fonologiyasi. Nutq tovushlarini ncyrofiziologiyasi va patologiyasi. Musiqani tinglash.
8-mavzu. Ta'm bilish va hid bilish idroki
Xemorcscpsiya funksiyalari. Birlamchi ta'm sezgilari va kimyoviy stimullar(birlamchi ta'm sczgilari, ulami vujudga kelishi, kimyoviy stimullar). Ta'm analizatorining anatomiyasi va fiziologiyasi. Ta's sczgilarining chcgaralari. Ta's stimullaming o*zaro ta'siri. Turli biologik ko*rinishlami ta'm sezgisining o*ziga xosligi. Xidlar va ulamingi o*ziga xosligi. Xid bilishning anatomiyasi va fiziologiyasi. Xid bilish ma'lumotlarini kodlashtirish (xidlami ajratish va intcnsivlik). Xid bilish sczgilarining chcgaralari. Xid bilish tanlovi. Xid bilish idcnlifikasiyasi va xotirasi. Xid bilishning psixobiologik funksiyalari: feromonlar.
9-mavzu. Perscptiv obrazni tashkillashtirish
ldrokning sczgidan afzalligi, uni gcnctik bog*liqligi. ldrok turlari: ko*rish, cshitish, sczish. >Obruzlami idrok qilishning o*ziga xosligi: predmcllilik, yaxlitlik, konstantlik, katcgoriallik. Pcrscptiv obrazlami prcdmctliligi, idrokning yaxlitligi va o*zgarmasligi. ldrokning konsUnlligi, idrokning konslantlik nazariyasi. Yorug*likni, shaklni. o*lchamni idrok qilishda konstantlik. Idrokningtushunilganligi. Ma'lum birprcdmcllar uchun so*zlaming ahamiyati. Pcrsivtiv obrazlami tashkillashtirish mcxanizmlari. Fon ichidan figurani ajratish. Pcrscptiv obrazlami kontur va sirukturaning ahamiyati. Perseptiv obrazlami tashkil qilishda assosiativ va gcshtal'tpsixologiyaning o*mi. Idrok illyuziyalari. lllyuziyani vujudga kclliruvchi omillari.
10-mavzu. Fazoni idrok qilish
Fazoni ko*rish orqali idrok qilish. Monokulyar va binokulyar ko*rish. Monokulyar va binokulyami fazoviy ko*rinishlari va ulaming o*zaro ta'siri. Stcreoskopik idrok. Fazoni cshitish orqali idrok qilish. Monoural ko*rinishlar.
Binoaurul koTinishlar. Lokalizasiya va cshitish chig*anog*i. E.\olokaLsiya. Musiqani va nutqni idrok qilish.Musiqa paramctrlari. Mudaq cshitish. ilarxi| musiqiy olianglarda tovushlami idrok qilishning kctma-kclligi. Rang sincstcziyasini fizikasi va nulq tovushlarining fonologiyasi. Musiqani idrok qilishning funksional roli.Nulqni idrok qilishning asosiy o*z.iga xosligi. Nutq (ovushlurini chastotali intcrvali. Tusliunarsiz nutqni idrok qilish. So‘zlami idrok qilish.
1 l-niavzu. Rangni, vaqtni va liatti-liarakatni idrok qilish
Rangni idrok qilishni ahamiyati. Spcktming ko'rish qismi. Rangni paramctrlari. Aralash runglar: additiv va sublrakliv. I-azoviy va vaqlinchalik yig'indi. Yorqin va davomiy konlrast latcral' tonnozlanish. lzchillikdagi obrazlar. Rangadaptasiyasi. Rangni idrok qilishning konstantligi. Rangni idrok qilish nazariyalari-ud)komponcntli nazariyu, muqobil nazariya. Rangni idrok qilish anomaliyasi. Ranglaming psixoliziologik ta'siri. Lyushcr tcsti. Vaqtni idrok qilishni aniqlash. Kctma kellik va davomiylikni idrok qilish. Vaqlda oricntirovka. Vaqtni idrok qilishning biologik asosi. Vaqtni idrok qilishning kognitiv nazariyalari. Vaqt va masofa: tau ciTckli \u kappa cflckti. Vaqtni idrok qilish va shaxsning yoshi. Shaxsning psixologik vaqti. llarakalni idrok qilishning iiziologik asosi (dctcklorlar, harakat. ko*z lizimi).. IIarakal deiektori, ko*zning lizimi, harakatni ta'minlovchi holatlar, optik stimulyasiya harakal idrokining asosi sifatida. Harakailar nazariyasi.Harakatni idrok qilish xatoligi. Cbuqurlikni kinestctik cflckti. Anortoskopik idrok, Harakat induksiyasi. Stroboskopik cfTckl. Kincmalograf. Avtokincslik harakat. llarakalni asorali cfTckti.
12-mavzu. Ekstrascnsoridrok va idrokning buzilishi
Ekslrascnsor idrok haqida tushuncha. Ekstrascnsor idrokni tadqiq qilish. Dcmcnsiyada agnoziya va pscvdoagnoziya. Hissiyollaming yolg*onligi. ldrokda motivasion komponcntning buzilishi. Rangni idrok qilish anomaliyasi. Eshilish patologiyasi. Ta'm bilish sczgisining anomaliyasi. IIid bilish jarayonining anomaliyasi.
13-mnvzu. Pcrscptiv rivoj!anish va idrokda o'rganish
Scnsor tizimni rivojlanishl,yangi tug*ilgan chaqaloqlarda idrok. Bolalikni turli davrlarida pcrscptiv motor koordinasiyalarini, sczuvchanlikni rivojlanishini o‘ziga xosligi. Idrokning murakkab shakllari va qarilik. O*qilish muammosining mclodologik qiyinchiliklari. O'quv faoliyatida idrokni umumiy xususiyali va qonuniyati. ldrokda yosh duvrlarini inobalga olish. 0‘quv laoliyatida qonuniyatlami inobalga olish. Pcrscptiv masalalami ycchishda muomalaning va hamkorlikdagi faoliyatoing o*mi. Darsni tashkil qilishda individual farqlarlaming o*mi. ljtimoiy pcrscpsiyada kasbiy va yosh xususijallarining o*ziga xosligi.
14-mavzu. Diqqat haqida tushuncha. Diqqatning psixoHziologik indikatorlari va mcxanizmlari
Diqqataniqlashning kctma-kctligi. Diqqal so*ziningclimologiyasi. Diqqal boshqa psixik hodisa vajarayonlar bilan taqqoslash. Pcrscpliv, intclleklual va ijro ctuvchi diqqal. Diqqatning psixik o*mi haqidagi bahslar va uning tabiali. Diqqalning mustaqil faoli>at ckanligi yoki bu boshqa psixik faoliyal uchun ham xosligi. N.N.Lange, I.M.Sechcnov. K.N.Komilov tadqiqotlarida diqqalning pcrscplivjabhalari. E.Titchcncr, G. Myullcming tadqiqotlarida diqqal sezgining xususiyali sifalida fiziologik talqin qilinishi. T.A.Ribo. N.N.Lange tadqiqotlarida diqqatning molor komponcntlari.Ch.Shcrrington «Voronkasi» yoki umumiy harakat maydoni nazariyasi. Oplimal qo*zg*ulish o*chog*i va I.P.Palovning oricnlirovka rcflcksi. A.A.Uxtomskiyning dominantlik lanioyili. Miya, ong va diqqal. Uyqu va bcdorlikning ncyrofiziologik mcxanizmlari. Bioritm va uyqu. Miyaning ritmik clcklr faolligi va diqqaljarayonlari Tushuvchi va ko*lariluvchi rcliku!yar faollik tizimi. DilTuz.-Uilamik proeksiyalovchi tizim konscpsiyasi. Frontal lalainik boshqarish tizimi.
15-mnvzu. Diqqatning asosiy xususiyatlar. Diqqat turlnri va funksiyalnri
Diqqalning liajmi. Diqqal liajmining individual xususiyallari. Diqqatning to*planishi. Diqqalning barqarorligi. Diqqalning tcbranishi. Diqqatning ko*chishi va Uiqsimlanishi. Material xaraktcriga, faoliyal lurlari va sliaxs usUinovkasiga ko*ra diqqalning barqarorligi. Diqqalning bo*linishini belgilovchi omillar. Ta'sirlarga chidamliligini baholash usullari. Diqqatning ko*chishi va laqsimlanishi. llar xil harakatlarga diqqalning laqsimlanish qobiliyalini belgilovchi omillar. Diqqat akkomodasi>asi.
Diqqatning asosiy funksi)aluri. Ixtiyorsiz. rctlcklor, instinkliv diqqat (Langc N.N.), birlamchi (E.Titchcncr). nalural (L.S.Vigotskiyj, zaruriy (N.!\Dobrinin). Orientirovka rcaksiyasi-ixtiyorsiz diqqal. lxliyoriy diqqal. Ixtiyoriy diqqaldan kcyingi diqqal (N.F.Dobrinin). Oricnlirovka rcaksiyasi- ixliyorsizdiqqaining llziologik ko*rinishi ckanligi. Ixtiyorsizdiqqalning bilish chliyojlari bilan aloqasi (Langc N.N.). lxtiyorsiz diqqal- izlanuvchanlik va tadqiqolchilik faoliyali. IxtiyorsizdiqqaUii shartlovchi omillanjadalligi, sifali, to*satdan paydo bo*lishi, takrorlanishi. harakat va yangilik. Diqqatoldi jarayonlar (Nayser LT) va ulaming xulq-atvor tuzilmasidagi o*mi. Saralab o*qish diqqatoldi jarayonlarini ladqiq ctishning usuli sifalida. lxliyoriy diqqat

'(ikkilamchi). Maqsadga egalik ixtiyoriy diqqatning asosiy alomali. lxtiyori7 diqqatning psixologik mcxanizmlari. Pcrscpsiya jarayonlari-ixtiyoriy diqqatning asosi. Ixtiyoriy diqqatni bilvositaIik xarakleri. Ixliyoriy diqqami tadqiq elishning qo*sh stimul mctodikasi. lxtiyoriy diqqaldan keyingi diq_qal C4.F.Dobrinin), birlamchi ixtiyoriy diqqat (Tilchincr). Ixliyoriy va ixtiyorsiz diqqatlardan farqi. Vujudga kelish shartlari. lxtiyoriy diqqaldan kcyingi diqqalning pcdagogik ahamiyati. Sclcktiv diqqat va nosclcktiv diqqat.