Umumiy psixologiya

O‘qituvchiningaxloqiyidealsifatidanamoyonbo‘lishi

O‘qituvchiningaxloqiyidealsifatidanamoyonbo‘lishio‘quvchishaxsinitarkibtoptirishdamuhimahamiyatgaega. KichikmaktabYoshidagio‘quvchiko‘pinchao‘qituvchigataqlidqilib, ungao‘xshashgaharakatqiladi, lekinbirinchidan, buniko‘pinchatushunibetmasdanqiladi, ikkinchidano‘qituvchiningtashqiko‘rinishivaqiliqlarigataqlidqiladi, chunkiuhalishaxsningnamoyonbo‘lishinitahlilqilishgavashaxsningbarqarorhislatlarinianglabetishgaqodiremas. O‘smirvakattamaktabYoshidagio‘quvchiko‘pchilikhollardanamunagaongliravishdataqlidqiladilar. O‘smiro‘zinikattadebhisoblayboshlagandane’tiborankattalarningxatti-harakatlarivaishlarigataqlidqilishgaintiladi. Shuninguchunundatevarak-atrofdagikishilarning, ayniqsa, o‘zigaengyaqinvao‘ziuchunengobro‘likishilarningxatti-harakatigaqiziqishhamdae’tiborberishyuzagakeladi. O‘qituvchiqanchalikobro‘libo‘lsa, uninge’tiqodi, bilimlari, fikrlari, didio‘quvchilargashunchalikko‘pta’sirqiladiganbo‘ladi. O‘smirkattalarningbirorhislatlarigataqlidqilayotib, ko‘pinchabuhislatlarnishunchalikilibolishbilanbirga, ularningsalbiyhislatlarivaxatti-harakatlarinihamo‘zigasingdiriboladi. Agaro‘qituvchimuayyanmaqsadniko‘zlaydiganvamatonatli, o‘zburchiniqat’iyatbilanbajaradiganbo‘lsa, xuddishunarsalarnio‘ztarbiyalanuvchilaridanhamtalabqilishungaosonbo‘ladi. Aksincha, o‘qituvchiningtajangligi, qo‘polligi, o‘ziniqo‘lgaolaolmasligi, manmanligio‘quvchilargasalbiyta’sirko‘rsatadi.

O‘quvchilarvaota-onalarba’zantarbiyaviyishlardao‘zlariningshaxsannamunako‘rsatishlariningta’sirigaetarlichabahobermaydilar. Holbuki, ularningqilayotganishlari, o‘zlariniqandaytutishlariularningaytgangaplariga, o‘rgatgannarsalarigaqaragandakamroqemas, balkiko‘proqahamiyatgaegabo‘ladi.

To‘g‘rixatti-harakatlardaamaliytajribaniuyushtirish, yuqoridata’kidlabo‘tilganidek, shaxsnitarbiyalashdamuhim, asosiyomildir. Tarbiyachio‘quvchilardaxatti-harakatlarningshundayshaklvausullarinitarkibtoptirmog‘ikerakki, bushaklvausullardatarbiyaninghalqiluvchita’siriostidayuzagakeladigano‘quvchie’tiqodlariamalgaoshsin. Xatti-harakatlarningaytibo‘tilganshakllarimotivlarni, o‘quvchiningehtiyojvamunosabatlarini "moddiylashtirish" ifodasi, vositasi, shakligaaylanibqolgandaginabarqaroromilgaaylanibmustahkamlanadi. A.S.Makarenkoxuddianashuma’noda "xulq-atvorgimnastikasi" to‘g‘rixatti-harakatlarnimashkqilishniuyushtirishzarurligito‘g‘risidagapirganedi.

Axloqiyxatti-harakatlarnimashqqilish – buturlivariantlardagixatti-harakatlarniaslidabir-birigao‘xshashvaziyatlardauyushganvamuayyanmaqsadniko‘zlaganholdatakrorlashdir. Faqatanashundayqilingandaginaxatti-harakatlarningbarqarorvaaynivaqtdaumumlashganshakllaritarkibtopadi. Sun’iymashqlaremas, balkio‘quvchihayotivafaoliyatiningtabiiysharoitlarinazardatutiladi, albatta.

O‘smirlikYoshidanboshlab, tarbiyaningyangiomili – o‘z-o‘zinitarbiyalashvujudgakeladi. O‘quvchilaro‘zlaridanijtimoiyahamiyatgaegabo‘lganshaxshislatlarinitarkibtoptirishsohasidaxulq-atordagikamchiliklargasalbiyhislatvasifatlargabarhamberishsohasidaongliravishdamuntazamishlayboshlaydilar. Odamyuksakdarajadao‘z-o‘ziniidoraqiluvchi, o‘z-o‘zinikamoltoptiruvchibirdan-birsistemadir, - deganediI.P.Pavlov.

Agaro‘z-o‘zinitarbiyalashgabo‘lganintilishnikattalar, jamoaetarlidarajadaboshqaribvatashkilqilibturmasalar, undao‘quvchio‘z-o‘zinitarbiyalashmazmunida (nimanitarbiyalashda) hamdauningshaklida (qandaytarbiyalashda) jiddiyxatolarqilishimumkin.

O‘qituvchi, tarbiyachio‘quvchilarningo‘z-o‘zinitarbiyalashigarahbarlikqilishda 4 tavazifaniko‘zdatutishikerak.

Tarbiyauchnarsagaehtiyojsezadi: iste’dodga, ilmgavamashqqadeganediulug‘olimArastu.Anashug‘oyalargaasoslanganholdatarbiyachilarquyidagilargaamalqilishlarilozimdir:

- tarbiyadaulg‘ayayotganinsonshaxsinioliyijtimoiyqadriyatdebtanolish, harbirtalaba, o‘smirvaYoshyigitningbetakrorvao‘zigaxosliginihurmatlash, uningijtimoiyxuquqiyvaerkinligininge’tiborgatutilishi:

- milliylikning o‘ziga xos an’ana vositalariga tayanish, jahon

madaniyatining ilg‘or tajribalariga asoslanish;

- talabalar faoliyatida tarbiyaviy jarayonning asosini tashkil qilish,

qiziqarli, to‘laqonli talabalar Yosh jihatlariga mos hayot iqlimini yaratish, mehnat, xayriya, ijtimoiy foydali, ijtimoiy ko‘ngilochar va shunga o‘xshash tadbirlar tashkil etish lozimki, natijada talabalar o‘zlari xohlagan ishga qo‘l ursinlar, muvaffaqiyat hissini tushunib o‘zlariga ishonchlari ortsin, axloqan barqaror bo‘lsin.

Demak, pedagogjamiyathayotidaetakchio‘rintutuvchi, murakkabshaxsstrukturasigaegabo‘lganinsonningkasbiyqiyofasidir. Ijtimoiyturmushningbarchasohalaridaerishilganyutuqlarningzaminidauningmehnatininatijalariyotadi. Pedagoglarningpedagogik, psixologiktayyorgarligivabilimlarintegratsiyasi, muomalamadaniyati, psixologikvaziyatlarnie’tiborgaolishkabilarkuchlibo‘lishikerak. YUksaksaviyali, zo‘rmahoratlitarbiyachilarginaxalkorzusidagibarkamolinsonnitarbiyalaydi. Ilminsonniyuksakliksariolibboradi. A. Avloniyaytganlaridek: "Ilminsonlarningmadori, hayoti, porlokkelajagi, rahbari, najotigaaylangan". Ilminsonuchung‘oyatoliyvamuqaddasfazilatdir. Shuninguchunavvalamborilmli, tarbiyalibo‘lmoqharbirYoshinsonningburchi.

SHumaqsaddako‘nglidaengoliyorzularnijamlab, pedagogterto‘kibishlaydi. Ularningmehnatinihurmatqilib, berganbilimlarniegallamoqkerak.

IbnSinota’kidlaganidek: "Kimgaqandaypandunasihatqilsang, ungaavvaloo‘zingamalqil".Pedagogningpedagogikfaoliyatiningsamaragaegabo‘lmog‘iuchunko‘pjihatdanshaxsxususiyatlariningshakllanganligi, shaxsyo‘nalishinianiqlanganliginivakasbiymahoratningtarkibtopganligibilanxarakterlanadi.

Bugungikundaijtimoiyvaiqtisodiyshart-sharoitningmurakkabtusolishiyokita’limtizimiganisbatanyangitalablarningyuzagakelishipedagoglarningo‘zfaoliyatlarinitubdano‘zgartirishgahamdaizchil, aql-zakovatniishgasolganholdaishtutishnitaqozoetmokda. Bubirtomondandavrtalabiekanini, ikkinchitomondanshart-sharoitganisbatantubburilishhosilqilishyokishaxsfaoliyatiniyo‘naltirishdayangichamunosabatdaishtutishtalabetiladi. CHunkimamlakatravnaqinita’minlashdakasbiyta’limtizimidaijobiyo‘zgarishlarningkiritilishipedagogikxodimlarningpsixologiyasidaburilishyasashlikbilanbelgilanadi. Pedagogningtalabaniichkidunyosinitushunishboshqaodamlarbilanaloqao‘rnatish, talabagafaolta’siro‘tkazish, hammabilantiltopishibketish, vazminlik, odamlarniishontirishqobiliyati, bosiqlikvao‘zinitutabilish, talabchanlik, qat’iylik, g‘ayratlilik, chidamlilik, rahbarlikvatashkilotchilik, o‘zivaboshqalarningxulqiniboshqarish, mustaqilvaijodiyfikrlashimuhimdir. Ko‘phollardatalabalarshaxsinirivojlantirishdaaniqbirmezono‘lchovinibelgilabolmaydilar. SHusabablihampedagogtalabalargakasbiymahoratinitarkibtopishidaqiynaladilar. Harkandayholatdahamfaoliyatyo‘nalishiniaksettiruvchimezonbo‘lishikerakdir. Bumezonpedagogfaoliyatinidoimoo‘z-o‘zininazoratqilishimkoniyatinito‘ldiradivauningsamaradorliginita’minlaydi.

Pedagogshaxsiyxususiyatlaridantashqarichuqurilmiysaviyaga, so‘zlashmadaniyatiga, yuksakodobaxloqlibo‘lishikerak.

Bundantashqari, pedagogo‘ziningtashqiko‘rinishigahame’tiborberishikerak, toza-ozoda, ixchamkiyinishikerak. Bundantashqarioliyma’lumotli, chuqurbilimegasio‘ziningfaninipuxtabiladigan, yurtravnaqiuchunjoninifidoqilishgatayyor, o‘zshogirdlaridanbilimi, malakasiniayamaydigan, talabalargaaziz, do‘st, sirdosh, maktab, kollejningfidokorxodimibo‘lmog‘ilozimdir.