Umumiy psixologiya

1.3.Yoshpsixologiyasiningasosiymetodologiktamoyillari

30-yillarningo‘rtalarigakelibpsixologiyafaniningasosiytamoyillari: determinizmtamoyili, ongvafaoliyatningbirligitamoyili, psixikaningfaoliyatdarivojlanishitamoyilianiqifodalabberildi.

Determinizmtamoyilipsixikaningturmushtarzibilanbelgilanishinivaturmushtarzio‘zgarishigaqarabo‘zgarishinianglatadi. Agarhayvonlarpsixikasihaqidagapiriladiganbo‘lsa, uholdabupsixikaningrivojlanishibiologikqonuntarzidagitabiiytanlashbilanbelgilanadi. Agarodamningpsixikasihaqidagapiriladiganbo‘lsa, uholdakishidaongshakllariningpaydobo‘lishivarivojlanishipirovardnatijadatirikchilikningmoddiyvositalariniishlabchiqarishusullarinirivojlanishqonunlaribilanbelgilanadi. Kishionginingijtimoiy-tarixiyxaraktergaegaekanliginitushunishkishionginingijtimoiyborliqqabog‘liqligihaqidagiumumiymaterialistiktamoyilidankelibchiqadiganengmuhimxulosadir.

Ongvafaoliyatbirliginingpsixologiyadaqabulqilingantamoyiliongbilanfaoliyatbir-birigaqarama-qarshiemas, lekinularbir-birigaaynano‘xshashhamemas, ammobirliknitashkiletishinibildiradi. Ongfaoliyatningichkirejasini, uningprogrammasinitashkiletadi. Voqelikningo‘zgaruvchanmodeliaynanongdahosilbo‘ladiki, odamo‘ziniqurshabturganmuhitdaShuningyordamidamo‘ljaloladi.

Ongvafaoliyatningbirligitamoyilipsixologlargaxulq-atvorni, faoliyatnio‘rganayotib, harakatningmaqsadlarigaerishishningmuvaffaqiyatinita’minlovchiichkipsixologikmexanizmlarnianiqlash, ya’nipsixikaningob’ektivqonuniyatlariniochishimkoniniberdi.

Psixikavaongningfaoliyatdarivojlanishitamoyilishunianglatadiki, psixikaagarfaoliyatsamarasivarivojlanishmahsulisifatidaqaraladiganbo‘lsagina, uto‘g‘ritushunilishivaaynanbirxiltarzdaizohlabberilishimumkin. ButamoyilpsixologlardanP.P. Blonskiy, L.S. Vigotskiy, A.N. Leontev, S.L. Rubinshteyn, B.M.Teplovvaboshqalarningilmiyishlaridao‘zaksinitopdi.

Psixikaningtaraqqiyotinidialektiknuqtainazardantushunishpsixiktaraqqiyotodamningmehnatfaoliyatiga, ta’limga, o‘yinfaoliyatigabog‘liqekanliginianiqlabberdi. Bundaijtimoiytajribanio‘zlashtirishningyuzberishiodamuchunaynanxosbo‘lganpsixiktaraqqiyotningshaklisifatidaxizmatqiladi. L.S. Vigotskiy, ta’limpsixikaningrivojlanishiniyo‘naltiradi, deganfikrniaytib, shubilanbirgabujarayondaonglifaoliyatningyangi, mutlaqoboshqachashakllariyaratiladi, debta’kidlaydi.

P.P.BlonskiytafakkurningkichikmaktabYoshidao‘yinlarbilan, o‘spirinlikYoshidao‘qishbilanbog‘liqtarzdarivojlanishinitahlilqildi. S.L. Rubinshteynongfaoliyatdapaydobo‘lib, anashufaoliyatdashakllanadi, debyozganedi. B.M.Teplovodamningengmuhimindividual-psixologikfazilatlaridanbo‘lganqobiliyatnitadqiqqilarkan, qobiliyatfaqatrivojlanishdamavjudbo‘lgan, debta’kidlaydi. Lekinrivojlanishfaoliyatjarayonidanbo‘lakboshqachamuhitdayuzbermaganidek, “qobiliyattegishliqonkretfaoliyatdanajralganholdapaydobo‘laolmaydi”.