Umumiy psixologiya

7.6. Ilko‘spirinlikdavridao‘quvkasbiyfaoliyatningetakchifaoliyatgaaylanishivakasbtanlashmuammosi

Ilko‘spirinlarshaxsiningtaraqqiyotidaijtimoiyfoydalimehnatningrolikatta. Ilko‘spirinlarmehnatifaqato‘ziningmoddiynatijaberishitomonibilanginamuhimemas. BuYoshdagilarningmehnatinito‘g‘ritashkiletishshaxsningkollektivizm, umumfoydasiuchunqilinadiganmehnatgamuhabbat, tashabbuskorlik, maqsadgaintiluvchanlik, intizomlilik, qat’iyatliliksingarisifatlarinitarkibtoptirishgayordamberadi. O‘quvchilarumumiymehnatdaqatnasharekanlar, mehnatnivamehnatkishilarinihurmatlashtuyg‘usinihosilqiladilar, ulardamehnatqilishehtiyojivaistagipaydobo‘ladi.

Mehnatjarayonidao‘quvchilardayangituyg‘ular – o‘zmehnatidanquvonish, yaratilgannarsabilanfaxrlanishtuyg‘usi, ko‘pkuch-g‘ayratsarflagandankeyinerishilgang‘alabadanqanoathosilqilishtuyg‘usivujudgakeladi. Anashuyangiquvonchliemotsiyao‘quvchiniyanabirmartabutuyg‘ularniboshdankechirishuchuntag‘inmehnatvaziyatigajalbqiladi. Mehnatningijtimoiyahamiyativauningnatijalarigaijtimoiybahoberish – o‘quvchinimehnatgapsixologikjihatdantayyorlashningzarurtomonlaridanbiridir.

Jamoadamehnatqilishdauningtarbiyaviyahamiyatikuchlibo‘ladi. Jamoaviymehnat, o‘zaromehnatma’suliyatiilko‘spirinshaxsinitarkibtoptirishdakattarolo‘ynaydi.Jamoabo‘libmehnatqilisho‘quvchilarningmehnatdahamkorlikvao‘zaroyordamko‘rsatishtajribasini, bir-birlarininazoratqilishtajribasinihosilqilishlarigaimkonberadi, mehnatningumumiynatijalaridanshaxsiymanfaatdorlikni, o‘zxatti-harakatlarinijamoamanfaatlarigabo‘ysundirishodatinitarkibtoptiradi. Ilko‘spirinlikYoshi – mehnathayotidao‘z-o‘zinianiqlabolishYoshibo‘lib, buvaqtdao‘quvchio‘ziningmehnatdagiiste’dodinijiddiyravishdaizlayboshlaydi, undao‘ziningkelajakdagikasbinibelgilabolishintilishipaydobo‘ladi. O‘smirlardanfarqliravishdailko‘spirinlarkasbnio‘ylabtanlaydilar, nimauchunshukasbnitanlaganliklariniasoslabberadilar. Ularningko‘plario‘zlariningindividualjismoniyvapsixikxususiyatlarinibirorkasbkishisigaqo‘yiladigantalablarbilantaqqoslamoqchibo‘ladilar. Buningnatijasidailko‘spirinlaramaliyjihatdanmasalagayaqinlashibqoladilarvao‘zqiziqishlarihamdaimkoniyatlarinihisobgaolib, haqiqiykasblarnitilgaolaboshlaydilar.

Ming-minglabkasblarbor, lekinmuayyanmehnatturigaindividualmoyillikbilanungabo‘lganqobiliyatvauningijtimoiyahamiyatigayuqoribahoberishbirgaqo‘shilibketganvaqtdaginachinyurakdantanlangankasbginakishigama’naviyqoniqishvajamiyatgafoydakeltiradi. Ilko‘spirinlaruchunxarakterlixususiyat – kasblargakeskintanlabmunosabatdabo‘lishdir.Ularayrimkasblarniyuksakbaholaydilar, o‘quvchilarningko‘zo‘ngidabukasblarningijtimoiymavqeiulug‘dir. Boshqakasblarningijtimoiymavqeijudapast.

Kasbiyniyatlarningbarqarorliginio‘rganishyuzasidanN.I.Krilovo‘tkazgantekshirishshuniko‘rsatdiki, hattoo‘zniyatlariniamalgaoshirib, oliyo‘quvyurtigakirgantalabalarorasidahamko‘plario‘zlariningkimbo‘lishlarinioxirigachahalqilmaganlar. BungasababYoshlarnimazkuroliyo‘quvyurtigaolibkelgankasbhaqidagitasavvurbilanbukasbninghaqiqiy, amaliymazmunio‘rtasidaginomuvofiqlikdir. O‘ziningkasbtanlashbo‘yichataqdirinitasodifanhaletishmurakkabkechinmalarga, tanlagankasbisohasidaikkilanishlarga, og‘irichkinizolargaolibkelishimumkin. Buesayigitvaqizlaruchunham, jamiyatuchunhamkattazararkeltiradi.

Kasbtanlashnimaningta’siriostidaro‘yberadi? Bundaytanlashningmotivlarinima?

Ko‘pdan-ko‘pmateriallarmaktabo‘quvchilaridao‘zlariningkelajakdagikasblarigaqiziqishnitarbiyalashdamaktabvao‘qituvchilarningma’lumdarajadarolo‘ynashiniko‘rsatadi. Birqanchatadqiqotlarningberganma’lumotlarigaqaraganda, so‘rabchiqilgano‘quvchilarning 40-50 % kelajakdagikasbnitanlashgabiroro‘quvpredmetigabo‘lganqiziqishlarisababbo‘lganliginiaytadi. Ko‘pginao‘quvchilarxalqxo‘jaligiuchunzarurbo‘lgankasblarnitanlaydilar, bungaVatangafoydakeltirishistaginisababqilibko‘rsatadilar, lekinbukasblarnio‘zlariningindividualxususiyatlariga, qobiliyatlarigamuvofiqkeladi, debhisoblamaydilar. Ilko‘spirinlarningko‘pchiligikasbtanlashgamotivqilibo‘zqobiliyatlariniko‘rsatadilar. Ko‘po‘quvchilaresaoilaviyan’analarningmavjudligini, moddiy-maishiyta’minlanganliksababini, do‘stlarvao‘rtoqlaridannamunaolganliginimotivqilibko‘rsatibo‘tadilar. Ayrimhollardaishjoyiyokioliyo‘quvyurtininguydanyaqinligivaboshqalarmotivbo‘lgan.

Ilko‘spirinlarningqiziqishlarinixarakterlagandaavvaloshuniaytishkerakki, yigitvaqizlarodatdaxuddishuYoshdabirorfanga, bilimtarmog‘iga, faoliyatsohasigabo‘lgano‘zlariningqat’iyspetsifikqiziqishlarinibelgilaboladilar. Ilko‘spirinYoshidagibundayqiziqishshaxsningbilish-professionalyo‘nalishiningtarkibtopishigaolibkeladi, yigityokiqizningmaktabnitamomlagandankeyinqandaykasbtanlashini, hayotyo‘linibelgilabberadi. Anashundaymaxsusqiziqishningmavjudligimuayyansohadagibilimlarnikengaytirishvachuqurlashtirishgadoimiyintilishnirag‘batlantiradi: kattamaktabYoshidagio‘quvchizaruradabiyotbilanaktivravishdatanishibboradi, tegishlito‘garaklardabajonidilshug‘ullanadi.

Ilko‘spirinlikYoshidabilishgaoidqiziqishlartoborakeng, qat’iyvaamaliyxarakterkasbetadi.O‘quvchilarningqiziqishlarikengvaxilma-xilbo‘libboradi: texnikaga, tabiyotga, ijtimoiy-siyosiymasalalarga, falsafiy-axloqiymasalalarga, sportgaqiziqishortadi.