Umurtqasizlar zoologiyasidan

M ashg‘ulotni o ‘tkazi$li tartiibi
: 1. Xloroform yoki efir yordamida 
o'ldirilgan yoki 70° li spirtda fiksatsiya qilingan suvaraklarni olib 
vannachaga qo'ying. Qo‘1 lupasi yordamida ulami yelka tomonidan 
kuzatib, erkak va urg'ochilarini farqlang. Erkaklarining uzun qanotlariga 
va qorin qismining oxirgi segmentidagi grifelkalariga e'tibor bering va 
rasmlarini chizing.
2. 
Suvaraklarning mo'ylovlarini ajratib oling va buyum oynasida bir 
tomchi suvga qo'yib binokulyar orqali kuzating. Uning ipsimon 
tuzilishiga va mayda halqalariga e'tibor bering.
184

---

3. Suvaraklaming bosh qismini gavda bilan biriktirib turuvchi 
ingichka bo ‘yin qismini qaychi bilan qirqib, uning bosh qismini lupa 
yordamida kuzating. Buning uchun boshini oldingi tomondan orqa 
tomonga qarab entomologik to ‘g ‘nag‘ich bilan vannachaga qadab 
qo'ying. Bunda suvarakning og‘iz va yelka teshikchasi aniq ko'rinadi.
4. Suvarakning oyoqlaridan birini ajratib oling va buyurn oynasida 
bir tomchi suvga qo‘yib, binokulyar yoki qo‘l lupasi yordamida 
kuzating. Uning asosiy bo'g'im larini aniqlang va rasmini chizing.
5. Ko‘krak qismini tashkil qilgan uchta segmentining har birini 
o‘tkir uchli kichik qaychi bilan qirqib, alohida ajratib oling, ikkinchi juft 
qanotlarini binokulyar yoki lupa yordamida kuzating.
6. Suvarakning qorin qismidagi serkilarini va erkaklarining 
grifelkalarini ajratib olib, buyum oynasida bir tomchi suvga qo'ying va 
binokulyar yordamida kuzating.
7. Suvarakning erkagini tana bo'limlarga ajratib, oq karton 
qog‘ozning ustiga qo ‘ying va uning rasmlarini chizing.
Muhokama uchun savollar:
1. Qora suvarakning tashqi ko'rinishi va uning tana boiim larini
tushuntirib bering.
2. Qora suvarakning og‘iz organlari qanday tuzilgan?
3. Qora suvarakning qanotlari va oyoqlari qanday tipda tuzilgan?
4. Suvaraklaming yashash tarzi va tarqalish haqida nimalami 
bilasiz?