Umurtqasizlar zoologiyasidan

63-rasm. 
It
 kanasi 
(Ixodes ricinus):
A va B-urg‘ochi och капа: orqa (A) va qorin
(B) tomonidan ko'rinishi. V-qonga to'ygan kana, G-qon so'rib to‘ygan it
kanasining ichki tuzilishi: 1-xartumchasi, 2-so‘lak bezlari, 3-maIpigiy tomirlari, 4-
traxeyalari, 5-tuxumdoni, 6-miyasi, 7-qizilo‘ngachi, 8-o‘rta ichagi, 9-olrta
ichakning ko‘r o ‘simtalari, D-lichinkasi qorin tomonidan ko‘rinishi, E-nimfasi
qorin tomonidan ko'rinishi, J-urg‘ochi it kanasining xartumchasi: 1-giposomi,
2-xeliserasining oxirgi bo‘g ‘imi, 3-pedipalpasi.
Xelitseralar ingichka, o‘tkir va xitin tishchali bo‘ladi. Shakli 
o ‘zgargan pedipalpalar esa yoqacha yoki gipostomga aylangan. 
Tanasining yon tomonida 4 juft yurish oyoqlari joylashgan, uchida 
qayrilgan tirnoqlari bor.
175

---

Iksod kanasining tanasi oval shaklda, tusi jigarrang. Kana tanasini 
qopiovchi kutikula uning yelka tomonida qalqon hosil qiladi. Bu 
qalqonning katta yoki kichikligiga qarab kananing jinsini aniqlash 
mumkin. 
Erkaklarida qalqon tananing qariyb hamma qismini, 
urg‘ochilarida esa 1/3 qismini qoplab turadi.
K o‘pchilik 
hollarda 
urg‘ochi 
kana 
spermatofor 
yordamida 
urug‘lanadi. It kanasida jinsiy dimorfizm juda aniq ko'rinadi. Kanalar 
tuxumidan chiqqan lichinkasining oyoqlari 3 juft bo'ladi. Lichinka 
voyaga yetmagan nimfaga aylanadi va nimfaning oyoqlari 4 ju ft bo'ladi.
Yetilgan iksod kanasining bosh-ko'krak va qorin qismi bir-biriga 
bevosita qo'shilib ketgan, ko'zi yo'q. To'yib qon so'rgan kanalarning 
tanasi hajmiga kattalashib qolmasdan, balki tashqi ko'rinishi ham 
o'zgaradi. Qon so'ruvchi kanalar, shujum ladan it kanasining ichagi juda 
kengayib, yon xaltalami hosil qiladi. To'ygan kana tanasining uzunligi
11-12 mm, eni 6-7 mm kelgani holda, och kananing uzunligi 2-2,5 mm, 
eni 1-1,5 mm bo'ladi. Iksod kanasi uch xo'jayinli.
Iksod kanasi bir muncha sovuqqa chidamli (-20C), hamma 
rivojlanish fazalari tabiiy muhitda o'tadi, rivojlanish jarayoni 4 yilgacha 
boradi. Ular rivojlanish davri da 2 yilgacha ochlikka chiday oladi.
Iksod, ya’ni it kanasi