Umurtqasizlar zoologiyasidan

-Asterias amurensis:
chapda ustki 
tomondan va o’ngda qorin tomondan ko’rinishi.
Bu sistema aboral qutbdagi madrepora plastinkadan boshlanadi. 
Plastinkadagi mayda teshikchalar orqali o ‘tgan suv maxsus tosh 
kanalchaga keladi. Bu kanalchaning devori ohakdan iborat bo‘lganligi 
uchun ham uni 
tosh kanal
deb ataladi. Tosh kanalcha interradiai tartibda 
joylashgan bo‘lib, aboral tomonidan oral tomonga o ‘tadi va ambulakral 
sistemaning halqum atrofidagi kanaliga quyiladi. Halqa kanalidan 5 ta 
radial kanallar boshlanadi.
Ambulakral sistemaning nur ostidan o ‘tadigan radial kanalidan 
chetga qarab juft-juft, kichik-kichik kanalchalar boshlanadi va ular 
ambulakral oyoqchalaming bo‘shlig‘iga qadar davom etadi. Bu kanallar 
ham bir numing bo‘shligi tomonida uchi berk pufakchalarga- 
ampulalarga ochiladi. Ambulakral oyoqchalar uchida so‘rg‘ich bo‘lib 
tugaydigan kichik kanalchalardir; ularning devori cho‘ziluvchan va 
muskuldor bo ‘ladi. Bu kanallaming hammasi madrepora plastinkasidagi 
teshikchalar orqali tashqi muhit bilan bog‘langan bo‘ladi.
Ambulakral sistema dengiz yulduzlarining asosiy harakatlanish 
organidir, lekin u nafas olish vazifasini ham bajaradi. Ambulakral 
oyoqchalar yonidagi ampulalar va suyuqlik ampulalari qisqarganda 
suyuqlik ampulalardan oyoqchalarga o ‘tadi. Keyin oyoqchalar juda ko‘p 
cho‘zilib, uchlaridagi so‘rg‘ichlari yordamida substratga yopishib oladi. 
So‘ngra oyoqchalarining muskuldor devori qisqaradi va ulardagi 
suyuqlik yana ampulalarga surilib chiqadi. Oyoqchalar qisqarganda
210

---

dengiz yulduzining tanasi tegishli tomonga qarab biroz siljib oladi. 
Odatda dengiz yulduzlari ambulakral oyoqchalari yordamida soatiga 3-5 
m tezlikda harakatlana oladi. Oral tomonida joylashgan og‘iz teshigi 
qisqa halqum orqali xaltaga o‘xshash oshqozonga ochiladi (76-rasm).