Umurtqasizlar zoologiyasidan

partenogenetik urg'ochilari paydo bo'ladi. Ular ham o ‘z navbatida 
partenogenetik urg'ochilar hosil qiladi. Bir necha partenogenetik nasldan 
8o‘ng jinsiy urg'ochi og'izaylangichlilar rivojlanib chiqadi. U lar 
odatdagi tuxumlarga nisbatan 2-3 marta kichik bo'lgan tuxumlar qo'ya 
boshlaydi. Bunday tuxumlardan mayda erkak individlar rivojlanadi va 
Ular urg'ochilarini urug'lantiradi. Urug'langan urg'ochilar endi qalin 
qobiq bilan o'ralgan yirik tuxumlar qo'yadi. Tuxumlar qishlab qoladi va 
bahorda ulardan yana partenogenetik urg'ochilari paydo bo'ladi. Hayot 
iiklida partenogenetik va jinsiy nasllaming gallanib turishi 
geterogoniya
deb ataladi. Bir yil davomidagi hayot sikli soni doimiy bo'Imasdan 
to‘zgarib turadi.
Og'izaylangichlilar 
hayotida 
yuqorida 
ko'rsatilgan 
siklik 
o ‘zgarishlar bilan birga mavsumiy morfologik o'zgarishlar ham paydo 
b o ‘ lib turadi. Masalan, 
Anuraea cochlearis
ning qishdagi uzun pixli
119

---

individlari bahor va yozda kalta pixli va pixsiz nasllari bilan 
almashinadi. Bunday mavsumiy nasi almashinish 
siklomorfoz
deyiladi.
O g‘izaylangichlilarning tuxumi juda tez rivojlanadi. 
Yozgi 
tuxumlari odatda 3-4 kun rivojlanadi. Rivojlanishi o'zgarishsiz boradi.
Ishni 
o ‘tkazish 
tartibi. 
O g‘izaylangichlilar 
yashaydigan 
ifloslangan ariq suvidan olib kelingan kulturadan bir tomchisini predmet 
oynasiga tomizib, mikroskopning kichik obyektivida qarab tana 
tuzilishini o ‘rganing.
O g‘izaylangichlilar vakillarining tuzilishi sxem asini albom ga 
chizib oling h am da bilimingizni n a z o ra t qilish uchun quyidagi test 
to p sh iriqlarig a jav o b bering. C -2 2
1. O g‘izaylangichlilar uchun xos belgilami ko‘rsating. A-tanasi 
cho‘ziq, ba’zan sharsimon, oldingi qismida kiprikli apparati bor, B- 
tanasi silindirsimon, ipsimon, V-lichinkasi hasharotlarda parazitlik 
qiladi, G-dumida ikkita ayrisi bor, D-rivojlanishi haqiqiy jinsiy va 
parenogenez naslning gallanishi orqali boradi, E-voyaga yetgan davrida 
oziqlanmaydi, J-tanasi uzunligi 1-2 mm dan oshmaydi, Z-tanasi uzunligi
1-2 sm dan 1,5 m gacha yetadi, I-ko‘pchilik turi chuchuk suvda erkin 
yashaydi, K-birlamchi tana bo‘shlig‘i bor, L-tana bo‘shlig‘i bo‘lmaydi.
2. Og'izaylangichliiar hazm qilish sistemasi qanday tuzilgan? A- 
oldingi ichak, B-ingichka ichak, V-o‘rta ichak, G-yo‘g‘on ichak, D-orqa 
ichak, E-anal teshigi, J-kloaka.
3. Og'izaylangichlilarning tanasi qanday boiim larga bo'linadi? A- 
bosh, B-bo‘yin, V-gavda, G-qorin, D-ko‘krak, E-dum.
4. Og‘izaylangichlilaming ko‘payishi to‘g‘ri ko‘rsatilgan javoblami 
belgilang: A~ayrim jinsli, B-germafrodit, V-jinsiy dimorfizm yaqqol 
seziladi, G-jinsiy dimorfizm sezilmaydi, D-hayot sikli haqiqiy jinsiy 
nasllar bilan partenogenetik nasllar gallanishi orqali boradi, E-faqat 
otalanib, jinsiy usulda ko‘payadi, J-rivojlanishi o ‘zgarishsiz, Z- 
rivojlanishi 
metamorfozli, 
I-regeneratsiya 
xususiyatiga 
ega, 
K- 
regeneratsiya xususiyatiga ega emas.
1.20

---

18-mashg‘ulot. K o‘p tukli halqali chuvalchanglarni asosiy tuzilish 
xususiyatlari va rivojlanishi
1-ish. N ereisning tuzilishi va ko'payishi
Nereisning sistem atik o ‘rni
Tip. H alqali chuvalchanglar-A nnelides
K enja tip. Belbog‘sizlar-A clitellata
Sinf. K o 'p tu k li halqali chuvalchanglar-PoIychaeta
K enja sinf. Kezib yuruvchi ko 'p tu k li halqali chuvalchanglar- 
E rra n tia
Vakil. Nereis-Nereis pelagica