Universal Impact Factor: 7,1 issn: 2181-2454

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) 
Google Scholar
 
Universal Impact Factor: 7,1
 
ISSN:2181-2454
 
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-1-357-363
 
VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 359 E-mail: [e-mail] 
yosh o„quvchilar o„qish savodxonligini rivojlantirib, o„rganish uchun o„qishlari 
kerakligi talab qilinmoqda. Odatda o„qishdan ko„zlangan har qanday maqsad ma‟lum 
turdagi matnlar bilan bog„liqlikka ega. Misol uchun, badiiy savodxonlikni oshirish 
uchun o„qish odatda fantastik asarlarni mutolaa qilish bilan bog„langan, vaholanki, 
ma‟lumot olish va ulardan foydalanish esa ma‟lumotga boy maqolalar va 
ko„rsatmaga oid matnlarni o„qish orqali amalga oshiriladi. Shunga qaramasdan, 
o„qishdan ko„zlangan maqsadlar alohida matn turi bilan cheklanib qolmaydi. 
Masalan, tarjimai hollar odatda axborot beruvchi yoki badiiy matn turkumiga mansub 
material hisoblanadi, ammo ular o„qishdan ko„zlangan har ikkala maqsad 
xususiyatlarini o„z ichiga oladi. Matnlar odatda, ulardan anglashilgan mazmunni turli 
usulda shakllantirish yordamida, ularda aks etgan fikr-mulohazalarni qay tartibda 
tashkillashtirilgani va taqdim etilganiga qarab farqlanadi. Matnlar tuzilishi va 
shakliga ko„ra, yozma materiallari tartib bilan joylashtirilgan matnlardan to tasvirli 
va jadvalli ma‟lumotlar bilan to„ldirilgan qisqa so„zlar va iborali matnlargacha bo„lib, 
bir-biridan keskin farq qiladi. Ma‟lum matn janriga xos bo„lgan mazmun, tarkib va 
uslub o„quvchiga matnni o„qib tushunishiga yaqindan yordam beradi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
PIRLS xalqaro dasturi o„quvchilarning matnni o„qib tushunishlari, yangidan-
yangi g„oyalar, boshqa madaniyatlar va turli mamlakatlar haqida tasavvurga ega 
bo„lishlariga imkon beradigan qobiliyat haqida kengroq tushunchaga ega bo„lishni 
o„z oldiga maqsad qilib qo„ygan. O„quvchilarning erishgan yutuqlarini baholash 
barcha o„quvchilardan emas, balki ushbu qatlam vakillari sifatida tanlab olingan 
o„quvchilardan obyektiv testlarni o„tkazish orqali amalga oshiriladi. Shuningdek, 
maktab direktorlari, o„qituvchilar, o„quvchilar, hattoki ota-onalar o„rtasida 
so„rovnomalar o„tkazilib, ta‟lim sifatiga ta‟sir etuvchi omillarga doir qimmatli 
ma‟lumotlar to„planadi. PIRLS xalqaro tadqiqoti boshlang„ich sinf o„quvchilarining 
o„qib tushunish ko„nikmalari qay darajada rivojlanganligi haqidagi ma‟lumotlarni 
xalqaro miqyosda taqqoslash imkonini beradigan, o„qish va o„qitishni yaxshilashda 
ta‟lim sohasidagi davlat siyosatiga xizmat qilishi mumkin bo„lgan tahlillarni taqdim 
etadigan yirik xalqaro baholash dasturi hisoblanadi. 
Tadqiqot doirasida asosiy e‟tibor tushunishni namoyon qilishdan o„zlashtirilgan 
ma‟lumotlarni qanday qilib yangi loyihalar va vaziyatlarda qo„llay olish 
qobiliyatlarini namoyon qilishga qaratilmoqda. O„quvchi va matn o„rtasidagi o„zaro 
munosabat o„rnatilsagina matnning mazmuni anglashiladi va o„qishdan ko„zlangan 
maqsadga erishiladi. PIRLS baholash dasturi uchun matnlarni saralab olishda asosiy 
jihat o„qishdan ko„zlangan maqsadlardan kelib chiqib, bir necha matn turlarini taqdim 
etishdir. Bunda, asosiy maqsad o„quvchilar uchun ham maktabda ham maktabdan 
tashqarida olib boriladigan o„qish mashg„ulotlariga o„xshash muhit yaratishdan 
iboratdir. 

---