Universiteti biologiya fakulteti biokimyo va molekulyar biologiya fanidan

1-rasm. DNK qo’sh zanjiri. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

4 
MUTATSIYALAR HAQIDA MAʼLUMOT 
Mutatsion o‘zgaruvchanlik deganda organizm genotipi —xromosomalar, 
nuklein kislotalar, genlar o ‘zgarishi bilan bog’liq o‘zgarishlar tushuniladi. 
Mutatsiya to‘g‘risidagi nazariya dastlab gollandiyalik olim Gugo de Friz tomonidan 
ishlab chiqilgan. Uning qisqacha mazmuni: 1) M utatsiya to ‘satdan ro‘y beradigan 
o‘zgaruvchanlik; 2) Sifat jihatdan farqlanuvchi o‘zgaruvchanlik; 3) Turg‘un, shu 
bilan 
birga 
turli 
yo‘nalishdagi 
o‘zgamvchanlik; 
4) 
Mutatsion 
o‘zgaruvchanlikfoydali va zararli boiadi; 5) 0 ‘xshash mutatsiyalar takrorlanishi 
mumkin .Mutatsion o‘zgaruvchanlikni sinflashning bir necha xillari bor. Kelib 
chiqishiga ko‘ra mutatsiyalar spontan va indusirlangan xillarga bo’linadi.Spontan 
mutatsiya tabiatda to‘satdan paydo bo’ladigan, indusirlangan mutatsiya esa sun’iy 
sharoitda turli fizikaviy yoki kimyoviy omillar ta’sirida hosil qilinadigan 
mutatsiyadir. Paydo bo‘lgan joyiga ко‘га mutatsiya generativ va somatik 
mutatsiyaga ajratiladi. Generativ mutatsiya jinsiy hujayralarda, somatik mutatsiya 
esa tana hujayralarida ro‘yobga chiqadi.Somatik hujayralardagi mutatsiya jinsiy yo‘l 
bilan ko‘payadigan hayvonlarning kelgusi avlodlariga berilmaydi. Bunga asosiy 
sabab mutatsiyaga uchragan hujayra, to ‘qim a, organdan kelgusi avlod 
rivojlanmaydi. Lekin somatik mutatsiya sodir boigan o‘simlik o‘zgargan organlari 
vegetativ yoki parxish y o ii bilan ko‘paytirilganda kelgusi avlodlaiga o‘tadi. Jinsiy 
hujayralardagi го‘у bergan mutatsiyalar kelgusi avlodlarda namoyon 
bo‘ladi.Fenotipda namoyon bo‘lishiga ко‘га mutatsiya morfologik, fiziologik, 
biokimyoviy xillarga bo’linadi. M utatsiya hayotchanhkka ko‘rsatgan ta’siriga qarab 
letal, yarim letal, neytral va foydali xillarga bolinadi.