Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi

empirik 
metodlardan
iborat bo’lib, bu guruhga kuzatish (o’zini o’zi kuzatish), 

---

28 
ekspe
riment (tabiiy, laboratoriya), test, anketa, so’rov, sotsiometriya, 
suhbat, interv’yu, faoliyat jarayoni va uning mahsulini tahlil qilish, 
tarjimai hol (shaxsiy guvohnoma, hujjat, turmush faoliyati voqealarini tahlil 
qilish) kabilar kiradi va ular sinash, tekshirish, diagnoz (aniqlash) va
prognoz (oldindan belgilash) vazifalarini bajaradi. Insonda tug’ilganidan 
umrining oxirigacha sodir bo’ladigan psixologak o’zgarishlarni chuqurroq 
va ob’ektivroq tadqiq etish uchun empirik metodlardan navbati 
bilan 
foydalanish yaxshi natija beradi. 
Ilmiy tadqiqot metodlarining uchinchi guruhi
natijalarni qayta 
ishlashga
mo’ljallangan bo’lib, ular statistik (miqdor) va psixologik (sifat)
tahlil turlariga bo’linadi. Psixologik
-pedagogik tadqiqotlarda
ko’pincha
quyidagi statistik metodlar qo’llanadi.
To’plangan miqtorlarni ishlab chiqishda mana bu formulalarni 
qo’llash mumkin:
1) 
M=и/п formulasi o’rtacha arifmetik qiymatni topish uchun 
ishlatiladi. 
M - 
yig’indi, и 
- 
variatsion miqtsor, п 
- sinaluvch
ilar yoki ob’ektlarning 
sanog’ini bildiradi.
2) ст=4с /п
-
1 formulasi son qatoridagi o’rta kvadrat og’ishni 
hisoblashda yoki standart og’ishni aniqlashda ishlatiladi. a
-kvadratik 
og’ish, с
- 
dispersiya, п 
- miqdor. 
3) 
С = 1(и 
- M)
1
- son qatoridagi miqdorlar tarqoqligini aniqlash 
formulasi. U ba’zan "С 
- dispersiya deb ham ataladi. 
4) Psixologik tajribalarda olingan miqdorning, qo’llangan 
metodikaning ishonchlilik darajasini aniqlash uchun St’yudent mezonidan 
foydalanish mumkin: I= (X- 
X )/ст, bunda 
I - ishonchlilik belgisi, X - son 
qatoridagi yuqori ball, X - 
o’rtacha arifmetik miqdor, c
- 
kvadratik og’ish 
alomati. 
Psixologik tajribalarda Myordokning ko’chish foizlarini aniqlovchi 
formula: (e - C)/(e - C) = 100, bunda 
е
- 
sinaluvchilarning to’g’ri va noto’g’ri 
javoblarini hisoblashga xizmat qiladi. Ikkala miqdorning nisbati birining 
ikkinchisidan qay darajada yuqori ekanini ko’rsatadi. Bunda "C" 
- nazorat, 
tajriba guruhini anglatadi. 
Tafakkurning so’z
-mantiqiy tejamkorligi xususiyatini aniqlashda 
quyidagi formula qo’llanadi (Z.I.Kalmikova tadqiqotlarida):
TCT= eK
x
/Ek 
2
; eK
x
- sinaluvchilar topshiriqni bajargani uchun olgan 
ballar yig’indisi; Ek
2 
- 
sinaluvchilar maksimal darajada ballar to’plashi 
mumkin bo’lgan imkoniyatlar. Topshiriq
е
chimi uch balli shkala bilan 
o’lchanadi. To’g’ri 
еchgani uchun "2" ball, noto’g’ri 
е
chgani,
е
chishga 
intilgani uchun "1" ball va, nihoyat mutlaqo
е
chmagani uchun "0" ball 
qo’yiladi.

---

29 
Yuqoridagi statistik metodlar tajribalarda olingan qiymatlarning 
ishonchlilik darajasini aniqlashga xizmat qiladi. Bunday metodlar haddan 
tashqari ko’p va biz ularning eng soddalariga to’xtab o’tdik, xolos.
To’plangan mater
iallarni psixologik taxlil qilish metodi mazkur fan 
uchun alohida ahamiyatga ega. Unda aniqlovchi, tarkib toptiruvchi 
(tarbiyalovchi), tekshiruvchi tajribalarda olingan har xil shakldagi 
ma’lumotlar turli prinsip, pozitsiya, ko’p qirrali (kompleks) va yax
lit 
(sistemali) yondashishga asoslanib mantiq yordamida psixologik tahlil 
qilinadi. Barcha fikr va mulohazalar ishonchli omillar orqali isbotlab 
beriladi, psixologik qonuniyat, qonun, xususiyat, xossa, holat va 
kamolotning o’ziga xosligi asoslanadi. Materi
al alohida guruhlar va 
sinflarga ajratiladi, psixologik voqelikning boshqa jihatlari bilan uzviy 
sababiy bog’liqligi, ichki murakkab munosabati bayon qilinadi, 
sinaluvchilar muayyan toifalarga kiritiladi va tadqiqotdan yakuniy xulosa 
chiqariladi. 
Ilmiy ta
dqiqot metodlarining to’rtinchisi 
-