Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.3. Maktabgacha yoshdagi
bolalar nerv sistemasining o‘sishi Maktabgacha yoshdagi bolalar psixikasining rivojlanishida ularning nerv sistemalarida sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar juda katta rol o‘ynaydi. Bolalar nerv sistemalarining eng kuchli taraqqiy etadigan davri 1 yoshgacha bo ‘lgan davrga to‘g‘ri keladi. Yangi tug‘ilgan bola bosh miyasining o‘rtacha og‘irligi 380 - 400 g keladi. Bola bog‘cha yoshiga еtguncha uning miyasi g‘oyat tez rivojlanib, deyarli uch baravar ko‘payadi. Demak, bog‘cha yoshi ga е tgan bolalar miyasining og‘irli gi 1100-1200 g ga е tadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar nerv sistemasining bundan keyingi takomillashishi davomida bosh miya po‘sti qismidagi markazlarni bir -biri bilan tutashtiruvchi nerv tolalari ham miye lin qobig‘i bilan qoplana boshlaydi. Bosh miyadagi nerv tolala rining miyelin qobig‘i bilan qoplanishi aks ettirish jarayoni, ya’ni psixik jarayonlar va ularning rivojlanishi uchun juda katta ahamiyatga ega. Nerv tolalari miyelinizatsiyalashganda, birinchidan, qo‘zg‘alishlarning nerv tolalaridan tez o‘tishi ta’minlansa, ikkinchidan, qo‘zg‘alishning faqat tegishli markazgagina borishini ta’minlaydi. Buning natijasida organizmga tashqi muhitdan ta’sir etib turuvchi turli qo‘zg‘atuvchilar ta’siri tufayli yuzaga keladigan shartli reflekslar (muvaqqat bog‘lanishlar) nisbatan tez hosil bo‘ladi. Bundan tashqari, har bir qo‘zg‘alishning tegishli markazigagina aniq borishi bog‘cha yoshidagi bolalarning o‘z harakatlarini epchillik bilan idora qila olishlarini ta’minlaydi. Muvaqqat nerv bog‘lanishlari tez hosil bo‘ladigan bo‘ladi. 128 Rus fiziologlari N.I. Krasnogorskiy va A.G. Ivanov Smolenskiylar tomonidan ko‘plab o‘tkazilgan tajribalarning ko‘rsatishicha, MTT yoshidagi bolalarning nerv sistemalari o‘z faoliyati jihatidan hali qat’iy bir izga tushmagan, o‘zgarib turadigan bo‘ladi. Markaziy nerv sistemasi faoliyat ining o‘zgaruvchanligi xususan ilk yoshda ravshan ko‘rinadi. Masalan, bu yoshdagi bolalarda qo‘zg‘alish jarayoni tormozlanish jarayonidan ustunlik qiladi. Mana shuning uchun ham bu yoshda bolalar juda ser harakat va o‘ta hayajonlanuvchan bo‘ladilar. MTT yoshidagi bolalarda qo‘zg‘alish jarayo - nining nisbatan ustun bo‘lishi tufayli muvaqqat bog‘lanishlar kattalarga qaraganda sekinlik bilan maydonga keladi. Shu sababli ularda muvaqqat bog‘lanishlarni yuzaga ke ltirish takror- takror ta’sir etishni talab qiladi. Biroq, shunga qaramay, hosil etilgan muvaqqat bog‘lanishlar juda е ngillik bilan tormozlanib (o‘chib) qoladi. Bog‘cha yoshidagi bolalar oliy nerv faoliyati tashqi muhitdan bolaga ta’sir qilayotgan bi ron q o‘zg‘atuvchining ta’siri bilan yuzaga keladigan qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlari ilk yoshdagi bolalarniki kabi keng irradiatsiyalash (atrofga keng yoyilish) xususiyatini saqlab qolgandir. Natijada miya po‘stining ma’lum markazida yuz bergan qo‘zg‘alish yoki tormozlanish hodisasi miya po‘stida joylashgan boshqa markazlarga ham keng tarqalib ketadi. Bu bog‘cha yoshidagi bolalarning ayrim psixik jarayonlarida o‘z ifodasini topadi. Shuning uchun bog‘cha yoshidagi bolalar o‘z diqqatlarini biron narsaga uz oq muddat davomida qarata olmaydilar. Nerv sistemasining taraqqiyoti bog‘cha yoshidagi hamma bolalarda bir xil temp bilan davom etmaydi. Bu murakkab taraqqiyot bolalarning individual xususiyatlariga va xususan, yashash sharoitlariga, ya’ni oilada hamda bog ‘chada qanday tarbiyalanishiga bog‘liqdir. Bolaning tarbiyasi qanchalik to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, uning nerv sistemasi shunchalik normal taraqqiy etadi. Bola nerv sistemasining taraqqiy etishida uning atrofidagi har turli narsa va hodisalar bilan bevosita mustaqil munosabatda bo‘lishi ham nihoyatda katta rol o‘ynaydi. Chunki bunda, ya’ni bolaning mustaqil harakatlarida uning nerv sistemasi akliv faoliyatda bo‘ladi va tez rivojlanadi. Mana shu holatni nazarda tutib, tarbiyachilar bolalarning musta- qil faoliyatlarini to‘g‘ri tashkil etishga alohida e’tibor berib borishlari lozim. 26 Uch yoshli bolalarga to’g’ri tarbiya berish, ta’sir o’tkazish, ularning harakatlarini maqsadga muvofiq yo’naltirish orqali ularda mustaqil holda ovqatlanish, kiyinish, yuvin ish, o’z o’rnini yig’ishtirish ko’nikmalarini tarkib toptirishga, ayrim topshiriq va vazifalarni puxta bajarish malakasini shakllantirishga erishish mumkin. Mazkur yosh hususiyatlarini tadqiq qilgan N.M.Shchelovanov, D.B.El’konin va boshqalarning fikricha, bolaning 26 Jalilova S.X, Aripova S.M. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi .Toshkent. “Faylasuflar” nashiriyoti, 2017 yil.- 292-295betlar. 129 uch yoshgacha o’sishida erishgan yutuqlari uning xulq -atvorini, bilish jarayonlarini sifat jihatdan ancha o’zgartirib yuboradi. Shunga qaramay, bolaning o’sishiga kattalarning ta’siri, roli е takchiligicha qolaveradi, lekin asta- sekin o’sib borishi mustaqilroq bo’lishini ta’minlaydi. Ammo maktabgacha yoshdagi mustaqillik ko’pincha bolaning amaliy faoliyatda uncha kuchli bo’lmagan shaxsiy imkoniyati doirasida kattalar yordamisiz harakat qilishida, nisbatan oz uchrasa- da, tobelikdan qutulish tuyg’usi da ro’yobga chiqadi. Yüklə 2,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|