Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi
Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqining rivojlanishining
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
12.3.3. Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqining rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlari So‘z boyliklari miqdor jihatidan bog‘cha yoshidagi bolalarning hammasida bir xil bo‘lmaydi. Bog‘cha yoshidagi bolalar so‘z zaxirasining miqdori asosan bola tarbiyalanib o‘sayotgan oilaning madaniyatiga, 201 ma’naviyatiga bog‘liqdir. Bir xil oilalarda bola nutqining o‘sishi bilan maxsus ravishda shug‘ullaniladi. Boshqa bir oilalarda esa bola nutqining o‘sishi bilan mutlaqo shug‘ullanmaydilar. Ana shuning natijasida bog‘cha yoshidagi bolalar so‘z zaxirasi o‘rtasida sezilarli farq yuzaga keladi. Agar ilk yoshdagi bolalarning nutqi asosan ular ayni shu chog‘da idr ok qilib turgan narsalar va harakatlar bilan bog‘liq bo‘lsa, bog‘cha yoshidagi bolalarning nutqi hozir idrok qilib turgan narsalardan tashqari ilgari idrok qilingan narsalar hamda xayoliy narsalar bilan ham bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun bolalar katta kishil ar aytib yoki o‘qib bergan ertaklarni izchil ravishda qayta aytib bera oladilar. Bu yoshda bolalar nutqni juda tez egallaydilar. Shuning uchun ular o‘z ona tillarining grammatik tuzilishini ham faqat og‘zaki tarzda o‘zlashtiradilar. Bolalarning o‘z ona tillari grammatikasining ayrim tomonlarini o‘zlashtirishlari maktab bolalarining o‘zlashtirishlaridan batamom farq qiladi. Bog‘cha yoshidagi bolalar grammatik qoidalarni o‘rganib yodlarida saqlab qolmaydilar. Ular ot, fe’l, sifat, olmosh, suffiks, kelishik kabi grammatik kategoriyalarning borligini ham, nima ekanligini ham bilmaydilar. Shuning uchun ular grammatikaning juda ko ‘p qo‘llaniladigan eng sodda qoidalarini kattalarning nutqlari orqali mazmunli o‘yinlarda taqlidiy yo‘llar bilan amaliy ravishda o‘zlashtira boradilar. Ma’lumki, nutqning o‘sishi jarayonida bolalar so‘z turkumlaridan otlarni tez o‘zlashtiradilar. Bun ga asosiy sabab shundaki, bolalar narsalarning nomlarini, otlarini o‘z nutqlarida ko‘proq ishlatadilar. O‘rta va katta yoshdagi bog‘cha bolalari otlarni ko‘plik, birlik, bo‘lishli, bo‘lishsiz shakllarda va turli kelishiklarda to‘g‘ri ishlata oladigan bo‘ladila r. Katta guruh bolalari so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz eta oladilar. Shuning uchun ular o‘zlaridan kichik yoshdagi bolalar so‘zlaganlarida, «bunaqa deb bo‘lmaydi» deb ularning nutqlarini to‘g‘rilaydigan bo‘ladilar. Otlardan so‘ng bolalar so‘z turkumlaridan fe’ llarni va sifatlarni o‘zlashtira boshlaydilar. Fe’llarning shaxs qo‘shimchalarini osonlik bilan egallasalar ham, lekin fe’llarning zamonga qarab o‘zgarishini o‘zlashtira olmaydilar. Kichik guruh bolalarida turmush tajribasi juda oz bo‘lganligi tufayli ular da o‘tgan va kelasi zamon tushunchalar hali shakllanmagan bo‘ladi. Shuning uchun ular o‘z nutqlarida fe’llarning zamon Yüklə 2,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|