Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

19 %
ga, savdo joyida reklama va 
stendli savdo - 24 
%
ga oshgan.
12.4. M arketing kommunikatsiyasi kompleksi
Marketing kommunikatsiya kompleksi samaradorligini oshirishda 
quyidagi asosiy shartlami amalga oshirish lozim b o ‘ladi:
Kommunikatsiya maqsadi: Uzatuvchi qanday auditoriyaga yetib 
borayotganligi va qanday javob olmoqchi ekanini aniq bilishi lozim.
M a ’lumot tayyorlash. Xaridorlaming tajribasini va k o ‘zda tutilgan 
auditoriyaning m a’lumotlarini dekodlash usulini hisobga olmoq kerak.
Kanallami rejalashtirish. Uzatuvchi o ‘z m a’lumotlarini ko‘zlagan 
auditoriyaga eng yaxshi yetkazib bera oladigan kanallar orqali uzatish 
kerak.
M a’lumot samaradorligi - uzatuvchining aks aloqa signallari bo‘yi- 
cha ko ‘zlangan auditoriyaning uzatilgan m a’lumotlarga javobini baholay 
olishi kerak.
Yuqorida sanab o'tilgan samaradorlik shartlari har qanday m arke­
ting kommunikatsiya kompleksiga kiruvchi qarorlar to‘plamini belgilay­
di. M arketing kommunikatsiyasining ikki asosiy vositasi - bu savdo 
xodimlari orqali shaxsli muloqotlar va reklama kanallari orqali shaxssiz 
muloqotlardir.
Shaxsiy savdo samaradorligi reklamadan ancha ko‘pdir. Reklama- 
ning yutug‘i uning narxida: reklama yordam ida bitta muloqot savdo 
agentining vizitidan ancha arzon.
Reklam a qisqa vaqt oralig‘ida qayta auditoriyalar bilan muloqot 
qilishga imkon bersa, agent esa oz sondagi mijozlarga bera oladi.
266

---

Tor doiradagi xaridorga kerak b o ig a n murakkab, alohida holda va 
keyin ishlatiladigan tovarlarga nisbatan umumiy tarzdagi soddalashtiril- 
gan reklamadan k o ‘ra savdo agentining ta’siri kuchliroq.
Agent bevosita ta ’sir etib xaridordan darho] buyurtma olishi m um ­
kin, reklamalaming taniqliligi va imiji orqali ta ’sir etish natijasi ancha 
vaqtdan so‘ng olinadi. Shuning uchun kommunikatsiyaning shaxsiy 
ta ’siri ikkinchi darajali b o ig a n hollarda iqtisod va ishlab chiqarishi 
nuqtayi nazaridan reklamadan foydalanish maqsadga muvofiq.
M arketing tizimida kommunikativ jarayonlam i boshqarish:
1. Kommunikatsiyalar va tovarlarni ilgari surish strategiyalarini ish­
lab chiqish samarali kommunikatsiyalar algoritmini asoslash.
2 . Hamkorlik, iste’molchilar va raqobatchilar bilan o ‘zaro harakatla- 
nishning samarali tizimini ishlab chiqish.
3. M ultimedia - kompaniyalaming optimal qarorlarini ishlab chi­
qish: reklama maqsadlarini tasdiqlash, reklama budjeti haqida qaror qa­
bul qilish, reklama vositalarini tanlash, reklamaning samaradorligini 
baholash.
4. Bevosita marketing dasturini ishlab chiqish, savdoni optimallash- 
tirish.
4 P - Product (Mahsulot), Place (Joy), Price (Narx), Promotion (Tar- 
g ib o t). Targ‘ibot - marketingning zamonaviy k o ‘rinishi. T argib ot - so­
tuvchi va xaridor o ‘rtasidagi xaridoming xatti-harakati va fikrlashiga 
ta’sir etgan holda m aiu m o t almashinuvi. M arketing menejerlarining 
asosiy vazifasi - mijozlar va ular guruhiga kerak mahsulot aynan qaysi 
joyda va ularga m a’qul narxni m a’lum qilishdir.
T arg ib o t usullari:
1. Shaxsiy (Personal selling) sotish - sotuvchi va potensial xaridor 
o ‘rtasidagi to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri muloqotni bildiradi. Shaxsiy sotish orqali 
sotuvchi darhol xaridoming fikrini bilib olish va keyinchalik qaror qabul 
qilishni osonlashtiradi. K o‘p marketologlar shaxsiy sotishni, tatbiq 
qilishni juda qimmat va murakkab hisoblaydilar.
2. Ommaviy sotish (Mass Selling) - bir vaqtning o ‘zida k o‘plab 
potensial xaridorlar bilan muloqotda b o iish . Odamlar gavjum joyda 
«ommaviy sotish»ning eng asosiy ko‘rinishlaridan biri. A n’anaviy 
O A V -jum al, gazeta, radio va TV hamda internet orqali xat yuborishni 
o ‘z ichiga oladi. Reklama qilishda pul to ian ad i, lekin «ommaviy 
sotish»ning boshqa ko‘rinishi bu publiciti - oshkoralik «tekin».
267

---

3. 
Sotishni targ ib o t qilish - (Sales promotion) - bu reklama qilish, 
ommaviy yoki shaxsiy sotishdan boshqa - mahsulotga mijozlaming 
qiziqishini orttirgan holda sotish xatti-harakatlari.
Biznesmen Richard Brenson Britaniya ishbilarmonlik maydoniga 
1970-yillarda o ‘sha paytlarda yangilik (innovatsiya) b o ig a n ovoz 
yozuvchi Virgin Rekords (Virgin Records) kompaniyasi bilan yorib 
kirdi. U boshqa hech kim nazariga ilmagan ijrochilar bilan shartnomalar 
tuzdi va o ‘zining hozirgi kunga qadar davom etib kelayotgan marafonini 
boshladi. Virgin Records 1992-yilda Thom EMI kompaniyasiga deyarli 
1 mlrd. dollarga sotildi, biroq, jamlangan, daromadi 8 mlrd. dollardan 
ortadigan 200 dan ortiq boshqa kompaniyalar tuzildi. «Virgin» nomi 
(darvoqe, bu Buyuk Britaniyadagi uchinchi eng o b ro ii savdo markasi) 
va R.Brenson shaxsining o ‘zi bilan turli xil tovarlar va xizmatlami 
b og iayd ilar (samolyotlar, poyezdlar, moliyaviy mahsulotlar, yaxna 
ichimliklar, musiqali yozuvlar, mobil telefonlar, avtomobillar, vinolar, 
kitoblar, hattoki, to ‘y liboslari ham). K o‘p qirrali bu mahsulotlarga tak- 
liflar ham yetarli b o iis h i bilan birga to ia n g a n puliga yuqori narxlarda- 
ligi, sifatliligi, innovatsiyalari, a ’lo kayfiyat ulashishi, raqobatchilarni 
«ko‘zini o ‘ynata olishi» bilan xarakterli. Virgin Group o ‘zi uchun bozor­
larda qoniqarsiz talablami, to io v qobiliyatlariga ega ehtiyojlar va uncha 
faol bo im ag an raqobat qidirmoqda. «Biz ulam i topganimizdan keyin 
Virginga raqobatchilar o'zini yaxshiroq ko'rsata olish imkoniyatlari 
tu g ilad i. Biz xaridorlarga ishonch, innovatsiya va do'stona munosabat- 
lar yetmagan joylarda ulam i yetkazib beramiz», - deydi R.Brenson.
1998-yilda Brenson AQSHda Virgin Kola (Virgin Cola) kompa- 
niyasini ochganda, u shaxsan Nyu-Yorkning Beshinchi avenyusini kezib 
chiqar ekan, hamma ertalabki yangiliklar dasturlariga intervyu berishga 
ham ulgurgan edi. 2002-yilda Virgin mobil aloqa operatoriga xizmat 
k o ‘rsatishi e ’lon qilindi. 2004-yilda «Virgin Pulse» umumiy nomi bilan 
yuqori texnologik elektron qurilmalar seriyasi chiqarilishi munosabati 
bilan R.Brenson yana sahnada paydo b o id i - bu Nyu-Yorkdagi tungi 
klublardan birining sahnasi edi. Yaqinda Virgin Volvo bilan hamkorlik- 
da tanlov e io n qildi va uning bosh mukofoti Brensonning yangi «Virgin 
Galactic»71 kosmik kemasida kosmik parvoz b o ia d i. Publik Releyshnz 
sohasidagi ushbu hamma faoliyat «Virgin» brendini haqiqiy baholash, 
Missiya: reklamaning maqsadi qanday; Pul: u qanday pul m ablagiarini
71 h ttp s ://h i-n e w s .ru /ta g /v irg in -g a la c t ic
268

---

iste’mol qiladi (talab qiladi); xabar: qaysi reklama xabarlarini xaridorga- 
cha yetkazish kerak; media: axborotlami tarqatishning qaysi vositalari 
harakatlantirilishi zarur; baholash: reklama natijalarini qanday baholash 
zarur kabi savollarga javob topadi.