Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

7.4. Bozor segraentatsiyasining asosiy tamoyillari
Korxonaning raqobat kurashida g‘olib chiqishi bozor segmentlari 
qanchalik to‘g'ri tanlanganligiga ham b o g iiq b o ‘ladi. Bunda bozomi 
segmentlashning 
m e’zonlarini 
bilish 
zarur. 
Quyidagi 
bozor 
segmentining asosiy m e’zonlari va ulam ing tavsifi keltiriladi:
1. 
Segmentning miqdoriy o ‘lchamlari. Segment miqdorining o ‘lcha- 
mi deganda, bozor sig‘imi qancha potensial iste’molchilar borligi va ular 
qanday maydonlarda yashashlari tushuniladi. Bular asosida korxona 
qanday ishlab chiqarish quvvatiga ega b o iish lari va sotish tarm og'ining 
hajmini belgilab oladilar.
133

---

2. Segmentning muhimligi. Segmentning muhimligi deganda u yoki 
bu iste’molchilar guruhining bozor segmentida qanday o ‘rin egallab 
turganligi tushuniladi. Korxona ana shu segmentning o ‘m iga qarab 
faoliyatini tashkil etishi zarur b o ‘ladi.
3. Segmentning foydaliligi. Segmentning foydaliligi deganda korxo- 
naning m a’lum bir segmentda ishlashi uning qanday rentabellik dara­
jasini ta’minlashi tushuniladi. Korxona u yoki bu bozor segmentining 
foydaliligini baholashda foyda m e’yori, qo‘yilgan kapital hajmida daro- 
madning hissasi, aksiya dividendlarining miqdori va boshqa iqtisodiy 
k o‘rsatkichlardan foydalanadi.
4. Segmentning samaradorligi. Segmentning samaradorligi korxona­
ning mazkur tanlangan bozor segmentida ishlash tajribasi, mazkur 
segmentda ishlovchi xodimlaming mahsulotni siljitishga qanchalik tay- 
yor ekanligi kabi ko ‘rsatkichlar bilan baholanadi.
Umuman olganda, bozomi segmentlash korxonaning muayyan bo­
zorda samarali faoliyat k o ‘rsatishining muhim omillaridan biri hisob­
lanadi.
Kompaniya bir nechta segmentlami qamrab olishi uchun quyidagi 
omillami hisobga olish kerak:
1. Kompaniyaning resurslari
2. Mahsulot bir xillik darajasi
3. Mahsulot hayot siklining bosqichi
4. Bozoming bir xillik darajasi
5. Raqobatchilaming marketing strategiyalari
Jahon amaliyotida bozorda assortimentn segmentatsiyasining 7 aso­
siy usuli mavjud:
• mahsulot guruhlari bo'yicha;
• mahsulotning asosiy xususiyatlari;
• mahsulot hajmi b o ‘уicha;
• mahsulotni qadoqlash turi bo‘yicha;
• ishlab chiqaruvchi bo'yicha;
• narx segmentlari b o ‘yicha;
• shuningdek bir nechta parametrlaming kombinatsiyasi.
Bozoming maqsadli segmentini aniqlagandan so‘ng, kompaniya
raqobatchilar mahsulotlarining xususiyatlari va imijini o ‘rganishi va o ‘z
134

---

mahsulotining bozordagi o ‘m ini baholashi kerak. Raqobatchilaming 
pozitsiyalarini o ‘rganib chiqib, kompaniya o ‘z mahsulotlarini joylashti- 
rishga qaror qiladi. Y a ’ni, bozorda mahsulotning raqobatbardosh mav- 
qeini ta ’minlash. Aytishimiz mumkinki, mahsulotni tanlangan bozorda 
joylashtirishni maqsadli segmentlarini topishning mantiqiy davomi, 
chunki bozoming bitta segmentida mahsulotning pozitsiyasi mijozlar- 
ning boshqa segmentda qanday qabul qilishidan farq qilishi mumkin. 
M ahsulotning bozordagi o ‘m ini belgilovchi omillar nafaqat narxlar va 
sifat, balki ishlab chiqaruvchi, dizayn, chegirmalar, xizmat ko'rsatish, 
m ahsulot imiji va ushbu omillarning nisbati ham ta ’sir qiladi. Bu yerda 
yuzaga keladigan asosiy muammo, agar xaridor ushbu mahsulotni 
nisbatan yuqori narxga ega b o ig a n o ‘rta sifatli deb tasniflasa. Bunday 
m uammolami hal qilish uchun joylashishni aniqlash marketing miksdan 
unumli foydalanish zarur, kompaniya xaridorlar uchun yaratilgan 
mahsulotlar to ‘g ‘risida tahlil qilayotganligini ularga taklif qilishimiz 
kerak, shunda ular taklif etilayotgan mahsulotni o ‘zlarining ideallariga 
moslashtiradilar. Tabiiyki, m aiu m o t berishda iste’molchining aldanishi 
va noto‘g ‘ri m a’lumotga ega b o iish i mumkin emas, u mahsulotning 
o ‘ziga xos xususiyatlariga asoslanishi kerak. Segmentatsiyalashning eng 
samarali shakllaridan biri bu mijozlarni mahsulotni qidirayotgan imti- 
yozlariga qarab tasniflashdir. O.Yankelovich37 soatlar sotib olishda 
kerakli imtiyozlarga asoslanib segmentlashni q o ila d i. Uning so‘zlariga 
k o ‘ra, "xaridorlaming taxminan 23 foizi soatni eng past narxlarda sotib 
olishgan, qolgan 46 foizi esa chidamlilik va umumiy sifat omillarini 
hisobga olgan holda, 31 foizi esa biron bir muhim voqeani ramziy 
eslatma sifatida sotib olgan." Yillar davomida eng taniqli soatlar kom- 
paniyalari deyarli o ‘z e ’tiborlarini uchinchi segmentga qaratib, qimmat- 
baho soatlar ishlab chiqarish va ularni zargarlik d o ‘konlarida sotishni 
rejalashtirdi. Firma "Yu. S. Time ’’dastlabki ikki segmentga e ’tiborini 
qaratishga qaror qildi, Timex soatlarini yaratdi va ularni faol savdo 
do'konlarida sotishni boshladi. Kompaniya tomonidan qabul qilingan 
segmentatsiya strategiyasi uning dunyodagi eng yirik soatlar kompa- 
niyasiga aylanishiga yordam berdi.
Bozor segmentatsiyasi, odatda, mavjud va potensial mijozlardan 
tashkil topgan, keng iste’molchini yoki biznes bozorini iste’molchilar-
17
Cm. D aniel Y ankelovich. «N ew C riteria for M arket Segm entation». — H arvard B usiness 
R eview , M arch-A pril 1964, p. 85.
135

---

ning kichik guruhlariga (segmentlar sifatida) birlashgan umumiy xususi- 
yatlarga asoslangan holda b o iish jarayoni hisoblanadi.