Urganch davlat universiteti texnika fakulteti «transport tizimlari»

Yuklama rejimi.

Bu rejimda kuchlanish yuklamaga bog’liq emas. Transformatorning ikkilamchi chulg’amini biror yuklama ga ulaganimizda EYuK ta’sirida undan I₂ yuklama toki o’ta boshlaydi. Bu tok hosil qilgan magnitlovchi kuch po’lat o’zak va havo orqali tutashgan, tarqalgan magnit oqimi F_2S ni hosil qiladi (5.6-rasm). Bu oqim asosiy magnit oqimiga qarama-qarshi yo’nalgani uchun uni, shuningdek, elektr yurituvchi kuch E₁ ni ham kuchsizlantirmoqchi bo’ladi. U holda transformator elektrik muvozanat holatining buzilishiga yo’l qo’yiladi. Ammo birlamchi chulg’amning magnitlovchi kuchi shunday o’zgaradiki, natijasida transformatorning muvozanat holati saqlanib, o’zakdagi asosiy magnit oqimi F miqdor jihatidan o’zgarishsiz qoladi. Bu holda magnitlovchi kuchlar muvozanati quyidagicha ifodalanadi:


yoki (5.7)

Demak, birlamchi tokning magnitlovchi kuchi ikkilamchi tokning magnitsizlash ta’sirini kompensatsiyalaydi. Agar (5.7) ifodaning ikala tomonini w₁ ga bo’lsak, magnitlovchi kuchlar tenglamasidan toklar tenglamasiga o’tish mumkin:

(5.8)

Bu erda kattalik ikkilamchi tokning magnitsizlash ta’sirini muvozanatlovchi birlamchi tokning tashkil etuvchisi hisoblanadi. Shuning uchun bu kattalik ikkilamchi tok deyiladi. U holda birlamchi tok

(5.9)

Ya’ni salt ishlash toki bilan keltirilgan ikkilamchi tokning geometrik yig’indisiga teng. Yuklama toki I₂ noldan boshlab, tok I₁ esa salt ishlash toki I₀ dan boshlab ortadi. Salt ishlash toki nominal tokning 10%) ulushini tashkil etadi. Taxminiy hisoblashlarda deyish mumkin.

Yuklama toki I₂ ning o’zgarishi bilan tok I₁ ning tashqi ta’sirsiz o’z-o’zidan o’zgarishi transformatorning o’z-o’zidan rostlanishi deyiladi. Buni yuklama rejimi uchun qurilgan vektor diagrammadan (5.7-rasm) ko’rish qulay. U holda ikkilamchi zanjirning yuklama rejimidagi elektr muvozanati tenglamasi Kirxgofning ikkinchi qonuniga binoan

Bu erda: ikilamchi chulg’am uchlaridagi kuchlanish; ikkilamchi chulg’amdagi kuchlanishning aktiv pasayishi; tarqalgan magnit oqimi F_2S tufayli induktsiyalangan EYuK.

F_2S ikkilamchi chulg’amdagi kuchlanishning induktiv pasayuvi bilan kompensatsiya qilinadi, u holda


(5.10)

Salt ishlash rejimi uchun chizilgan vektor diagrammani (5.5-rasm) asos diagramma hisoblab, unga (5.9) va (5.10) tenglamalar yordamida transformatorning yuklama rejimidagi vektor diagrammasini qo’shib quramiz (5.7-rasm).

Yuklamani aktiv-induktiv xarakterga ega desak tok EYuK ga nisbatan faza bo’yicha burchakka kechikadi. Endi kuchlanish vektorini (5.10) ifodaga binoan aniqlash uchun vektor ni vektor E₂ ning oxirgi uchidan tok ga perpendikulyar ravishda chizamiz. Chunki ikkilamchi chulg’amdagi kuchlanishning induktiv pasayuvi tok dan 90⁰ ga ilgarilab keladi. So’ngra kuchlanishning aktiv pasayuvi ni tok bilan bir xil yo’nalishda ga perpendikulyar qilib joylashtiramiz. Vektor ning boshlanishini va vektorlarning oxirgi uchlari bilan birlashtirib ikkilamchi chulg’amdagi kuchlanishning to’la ichki pasayuvi vektori ni va koordinata boshi O nuqta bilan birlashtirib, kuchlanish ni aniqlaymiz. Tok bilan kuchlanish orasida faza siljish burchagi hosil bo’ladi. Agar desak, (5.9) ifodadan ni aniqlaymiz. Kuchlanish tok dan burchakka ilgarilab keladi, ammo burchak burchakdan katta. Vektorlar diagrammasidan ko’rinib turibdiki, ning ortishi bilan ham ortib, tobora kichraymoqda. Demak, transformatorning quvvat koeffitsienti dan to gacha ortishi mumkin.
Transformatorning o’z-o’zidan rostlanish xususiyati faqat nominal yuklama dorirasida o’rinlidir. Boshqa hollarda ning magnitsizlash ta’siri ortib ketadi.
Qisqa tutashuv rejimi. Bu rejimda ikkilamchi chulg’am uchlari o’zaro tutashib, tashqi qarshilik bo’ladi. Transformator uchun bunday rejim nomaqbul rejim hisoblanadi. Bunda ikkilamchi, shuningdek birlamchi tok nominalidan 18- 20 marta ortib ketadi. Bu hodisaga yo’l qo’yib bo’lmaydi. Shuning uchun real sharoitlarda transformatorni qisqa tutashuv tokidan saqlash maqsadida avtomatik ajratkichlar o’rnatiladi. Transformatorlarni laboratoriya sharoitida tekshirish uchun «qisqa tutashuv» pasaytirilgan kuchlanishlarda amalga oshiriladi.

3.