Урганч Давлат Университети

Ishlamaydigan pensionerlar. Ishlovchi pensionerlar soni xam demografik omil ta’siri ostida karor topadi – bu erda shunday bog`liqlik ko`p bo`lsa, shu yoshdagi ishlovchilar xam ko`p bo`ladi.
Ijtimoiy omillar kishilarning extiyojlari bilan bog`langan bo`ladi yoki ularning qandaydir xislatlarini aks ettiradi. Iqtisodiy omillar ishlab chiqarish extiyojlari bilan xodimlar xizmat ko`rsatish soxalarini ifodalaydi. Ularni 2 tasini ko`rib chiqamiz:
Mehnat bozorida ish kuchiga bo`lgan talablar. Talab qanchalik ko`prok bo`lsa, pensionerlarning ishga joylashishlari uchun imkoniyatlar shunchalik ko`prok bo`ladi.
Iqtisodiyotda ish o`rinlarini mavjudligi katta yoshdagi kishilarning jismoniy axvoli, umumta’lim va kasb tayyorgarligini hisobga olgan xolda ular mehnatidan foydalanishi xususiyatlari mos keladi.
Iktisodiyotda xamisha pensiya yoshidagi kishilar mehnatidan foydalanish ―nukta‖lari bo`ladi. Ular orasida yuqori aqliy malaka ishlatishni talab qiladigan faoliyat turlari xam bo`ladiki, ular insoniyatdan yuqori umumta’lim tayyorgarligini va muayyan amaliy tajribani talab kiladi. Ko`pgina maktab o`qituvchilari, oliy va o`rta maxsus o`quv yurtlarining muallimlari, shifokorlar, ilmiy xodimlar va boshka yuqori aqliy faoliyat turlari vakillari borki, ular pensiya marrasidan o`tgandan keyin xam muvaffaqiyatli mehnat qilib kelmokdalar. Pensiya yoshining dastlabki 5 yilida (erkaklar uchun 60-64 yosh, ayollar uchun 55 – 59 yoshda) aloxida faollik seziladi.
O`zbekistondagi 80 – yillar oxiri, 90 – yillar boshidagi iqtisodiy o`zgarishlar o`smirlarga xam yuqoridagi sabablarga ko`ra taxminan shunday ta’sir qildi. Kelgusida uzoq muddatli tamoyillarning ta’sir kilishi tobora ko`prok namoyon bo`ladi, ular vaziyatni izga solib pensionerlarning mehnat resurslarini to`ldirishga qo`shadigan xissalarini oshiradi.
Mehnat resurslari yalpi aholining bir qismi sifatida aholining takror ishlab chiqarishi (ya’ni uning doimiy ravishda tiklanib turishi) ni aks ettiradi. SHuning uchun mehnat resurslari sonining dinamikasi, pirovard natijada, aholi soni dinamikasini aks ettiradi. O`smirlar va pensionerlarning mehnat bilan bandlik darajasidagi o`zgarishlar fakat mehnat resurslariga emas, balki aholining soniga xam daxldor. Tug`ilishdagi farqlar darxol axoli sonining oshishiga ta’sir qiladi, mehnat resurslarida esa faqat 16 yildan keyin aks etadi. Qancha kishi pensiya yoshiga yetishi faqat mehnat resurslariga ta’sir kiladi, butun axolining soniga daxldor bo`lmaydi. Mehnat resurslarining aksariyat qismini mehnat qilishga layokatli yoshdagi mehnatga kobiliyatli axoli tashkil etadi. SHuning uchun xam mehnat resurslarining dinamikasiga xos xususiyatlar ko`prok darajada mehnatga layokatli yoshdagi axoli bilan bog`liqdir.