Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

5.12-rasm. Geyger vibrografi sxemasi. 

---

172 
Agar asbobni tebranayotgan konstruksiyaga mahkamlansa, inersion massa 
qo‘zg‘almas bo‘ladi, korpusni tebranishlari esa richaglar sistemasi orqali strelkaga 
uzatiladi. 
Asbobning tasma tortish mexanizmi tasmani tortishning turli tezliklarini (0,2 
dan 10 m/s gacha) ta’minlaydi; tezliklarni tekshirilayotgan jarayonning 
takrorlanishiga bog‘liq holda tanlab olinadi. 
Vaqt ko‘lamini aniqlash uchun asbobda maxsus vaqt belgilagichi mavjud 
bo‘lib, u tasma tortish mexanizmi prujinasidan yoki tashqi generatordan 
uzatilayotgan elektr impulslardan harakatga keltiriladi. Geyger vibrografining 
umumiy ko‘rinishi 5.12-rasmda ko‘rsatilgan. 
VR-1 dastaki vibrografni 
vibrogramma yozayotganda sinovchi (tadqiqotchi) 
bevosita qo‘lida ushlab turadi. Bu holda inersion massa vazifasini asbobning o‘z 
massasi bajaradi. 
Vaqt belgilagich tasma tortish mexanizmi yuritmasidan ham, tashqi 
generatordan uzatilayotgan elektr impulslardan ham ishlab ketishi mumkin. 
Vibrograf bilan 0,05 dan 6 mm gacha oraliqda bo‘lgan amplituda tebranishlari 
6:1; 2:1; 1:1 masshtabda o‘lchanishi mumkin. U tebranishlar chastotasi 5 dan 100 Gs 
gacha bo‘lgan oraliqlarda bo‘lganda ishlashi mumkin. 
Datchiklar 
— 
o‘zgartkichlarning signallarini yozib olish uchun 
ossillograflardan foydalaniladi. Yorug‘lik nurli va elektron (elektron-nur) 
ossillograflari qo‘llaniladi. Qurilish konstruksiyalarini tekshirish uchun ayniqsa 
yorug‘lik nurli ossillograflar keng tarqalgan, ular tebranishlar yozuvini 
tekshirilayotgan konstruksiyaning bir vaqtda bir necha nuqtasida (24 tagacha) 
bevosita olishga imkon beradi. Bu ossillograflarning chastota diapazoni 2 dan 3 kgs 
gacha bo‘lgan oraliq bilan chegaralangan. 
Elektron ossillograflar amaliy jihatdan inersionsizdir, ular tekshirilayotgan 
chastotasi 2–3 kGs dan oshgan (masalan, portlash yuklanishlari) hollarda qo‘llaniladi. 
Elektron ossillograf ekranidan tekshirilayotgan jarayonni turli xil fotoo‘tqazmalar va 
boshqa qo‘shimcha moslamalar yordamida fotosuratini olish mumkin. Agar dinamik 
yuklanishlarda konstruksiyada vujudga keladigan deformatsiyalarni tadqiq etish zarur 
bo‘lsa, odatda statik sinovlardagidek, tenzorezistorlardan foydalaniladi. 
N-102 turidagi ossillograf 
(ko‘chirma) bir paytda sekkizta vibrogrammani 
vizul kuzatish va yozib olish uchun mo‘ljallangan.

---

173 
Ossillograf quyidagi modifikatsiyalarda tayyorlanadi: havo harorati +10 dan –
35°S gacha, nisbiy namlik 80% gacha bo‘lganda ishlash uchun va havo harorati +10 
dan –35°S gacha va nisbiy namlik 98% gacha bo‘lganda (N-102T) ishlash uchun. 
Zarblarni yoki ayrim impulslarni qayd etish uchun ossillografdan 
foydalanishda uni zarb yuz bermasdan biroz oldinroq ishga tushirish zarur, aks holda 
plyonka zarur tezlikkacha harakat ololmay qolishi va kadrning dastlabki qismi 
yo‘qotilishi mumkin. Ossillograf konstruksiyasi vaqti belgilanadigan ishga tushirishni 
ilgarilashni ko‘zda tutadi. 
N-700 ossillografi 
(o‘n to‘rt kanalli) chastotasi 0 dan 2000 Gs gacha bo‘lgan 
elektr jarayonlarni qayd etish uchun mo‘ljallangan. Konstruksiyasining oddiyligi, 
ixchamligi va massasining uncha katta emasligi uning laboratoriya sinovlarida ham 
haqiqiy sinovlarda ham qo‘llanilishining samaradorligi shartidir. Ossillograf yo 27 v 
kuchlanishli akkumulyatorlardan, yoki tarmoqdan maxsus o‘zgartkich orqali 
ta’minlanadi. 
Vaqt belgilari tasmaga maxsus belgilagich yordamida 0,1 yoki 0,05 s oraliq 
bilan ingichka ko‘ndalang chiziqlar ko‘rinishida (5.13-rasm) 1% aniqlikda chiziladi. 
Chastotasi 10 dan 20 Gs gacha vaqt belgilarini hosil qilish uchun galvanometrlrdan 
biridan foydalanish ham mumkin, u maxsus generatorga ulanadi. Bu holda plyonkaga 
yurish davri ma’lum bo‘lgan impulslar yoziladi. 
Tebranma jarayonlarni vizual kuzatish uchun ossillografda kengaytiruvchi 
moslamali maxsus ekran mavjud.