Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

 
 
 
 
5.19-rasm. Xususiy tebranishlar chastotasini yuklanishni oniy qo‘yish bilan aniqlash. 
Ikkinchi usul tebranishlar chastotalarini keng diapazonda o‘zgartirish imkonini 
beradigan qurilmadan (masalan, vibromashinadan) foydalanish ko‘zda tutadi. Bu usul 
quyidagi qoidaga asoslangan: uyg‘otuvchi kuchning chastotasi konstruksiyaning 
xususiy tebranishlari chastotasiga yaqinlashganda tebranishlar amplitudasi asta-sekin 
orta boradi va rezonans yuz beradigan paytda maksimumga yetadi (5.20-rasm). 
Tebranishlarni uyg‘otuvchi qurilma tadqiq etilayotgan konstruksiya ustiga 
qo‘yiladi va unga o‘zgaruvchan chastotali kuch bilan ta’sir qilinadi. Rezonans yuz 
bergan paytda uyg‘otuvchi kuchning chastotasi aniqlanadi. Ana shu xususiy 
tebranishlar chastotasi bo‘ladi. 5.20-rasmda 
«chastota-amplituda» egri chizig‘i 
ko‘rsatilgan. Gorizontal o‘qda uyg‘otuvchi 
kuchning chastotasi qo‘yilgan, vertikal o‘qda 
esa amplituda qo‘yilgan. Amplitudaning 
maksimumi 
amax 
ga mos keluvchi chastota 
konstruksiyaning xususiy tebranishlari 
chastotasi 
fc
dir. 
Dinamik koeffitstentni aniqlash.
Dinamik koeffitsiyentni dinamik yuklanishga ishlovchi konstruksiyalar (kranosti 
to‘sinlari, ko‘prikli kranlar, ko‘priklar va boshqalar) uchun aniqlnadi. 
5.20-rasm. «Tebranishlar 
chastotasi – amplituda» grafigi. 

---

185 
Qo‘zg‘aluvchan yuklanishlarda dinamik koeffitsiyent tajribada quyidgi tarzda 
aniqlanadi. Tadqiq etilayotgan konstruksiya bo‘yicha mazkur turdagi yuklanish 
uchun minimal tezlikda harakatdagi tarkib o‘tkaziladi va deformatsiya egri chizig‘i 
yoziladi (5.21-
a 
rasm). Yuklanish tezligi kichik bo‘lgani uchun hosil qilingan 
deformatsiyalarni statik yuklanishdagi deformatsiya sifatida taqriban ko‘rib chiqish 
mumkin. Egri chiziqning eng katta ordinatasini Ust uchun qabul qilinadi. Keyin o‘sha 
xarakatdagi tarkibni konstruksiya bo‘ylab uning ekspluatatsiya rejimiga mos tezlikda 
o‘tkaziladi va tegishli deformatsiya egri chizig‘i yana yozib olinadi.