Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

5.6.3. Akselerometrlar
Akselerometrlar tadqiq etilayotgan ob’yekt 
notekis tezlik bilan 
harakatlanganda tebranishning tezlanishini o‘lchash va yozib olish uchun 
mo‘ljllangan. Bu asboblarni yasashning asosiy prinsipi bo‘yicha ular 
tebranishlarining xususiy chastotasi majburiy tebranishning chastotasiga nisbatan 
ancha katta bo‘lishi kerak. 
Mexanik va elektromexanik akselerometrlar farq qilinadi. Mexanik 
akselerometrlarda kinematik zanjir asbobning tezlnishi qabul qilib oluvchi qismlarini 
asbobning qayd etuvchi qismlari bilan bog‘laydi. Elektromexanik akselerometrlarda 
asbob qismlarining o‘zaro ta’sirlashuvi elektr aloqa bilan amalga oshiriladi. 
Mexanik akselerometrning asosiy qismlari bikr prujinalar hisoblanib, ular 
tadqiq etilayotgan ob’yektda ko‘chadi. Prujinaning yuqori uchida yuk o‘rnatilgan, 
asbob yonida tadqiq etilayotgan ob’yektdan izolatsiyalangan taglikda (doimiy nuqta) 

---

178 
vertikal o‘q atrofida aylanuvchi baraban joylashtirilgan bo‘lib, unda qog‘oz tortilgan. 
Yuk bilan baroban o‘rtasidagi aloqa chap uchi vibrogramma chizuvchi pero orqali 
o‘rnatilgan. Shu qog‘ozning o‘zida elektromagnit yordamida pero bilan vaqt 
masshtabi yoziladi. Tadqiq etilayotgan elementning tezlanishi
2
2
2
2
4
4
af
T
a
x
π
π
=
=


formula bo‘yicha aniqlanadi, bu yerda: 
a 
– eng katta amplituda; 
T 
– asbob qog‘ozida (barabanida) yozilgan tebranishlar davri; 
f
– tebranishlar chastotasi. 
5.7. Dinamik sinovlarni o‘tkazish va natijalarga ishlov berish 
5.7.1. Konstruksiyani sinash uchun tayyorlash va sinovni o‘tkazish 
Dinamik sinovlarni tashkil etish statik sinovlarni tashkil etishdan juda kam farq 
qiladi va sinash yuklanishining xususiyatlari hamda qo‘llanilayotgan asboblarning 
o‘ziga xosligi bilan bog‘liq bo‘lgan faqat sinovlarning ayrim qo‘shimcha bosqichlrini 
o‘tkazishni talab etadi. Statik sinovlarda ham, dinamik sinovlarda ham avval 
sinalayotgan konstruksiyani mufassal ko‘zdan kechirish va barcha o‘ziga xos 
nuqsonlarni kiritib uning eskizini tuzish zarur. 
Masalan, kran osti konstruksiyalarini dinamik yuklanish bilan sinashda kran 
yo‘lining profili olinishi kerak. Bu profilda relslar choklarining joylashishi o‘rni va 
ularning holati chizib ko‘rsatilishi kerak. Sinash ishlari rejasi tuzimida harakatdagi 
yuklanishning tezliklari, shuningdek harakatdagi yuklanishni tormozlashni amalga 
oshirish imkoniyatlari tanlab olinishi va asoslanishi kerak. Buning uchun birinchi 
navbatda tormoz sistemalarini tekshirish va ularni to‘la tartibga keltirish zarur. 
Agar tekshirilayotgan konstruksiyaga turli xildagi dinamik yuklanishlar ta’sir 
etayotgan bo‘lsa, u holda ularning ham statik, ham dinamik tavsiflarini aniqlash 
zarur. Zarbiy yuklanishlar bilan sinashda ularni qo‘yish nuqtalarini aniqlash va bu 
yuklanishlrni amalga oshirish uchun tegishli sxemalarni tanlab olish talab etiladi. 
Olingan sinash natijalarining aniqligini ta’minlash uchun o‘lchov 
apparaturasini va asboblarini to‘g‘ri tanlash katta ahamiyatga ega. Seysmik 
yuklanishlarga o‘xshash dinamik yuklanishlar ta’sirida tebranishlarni va binolar 
hamda inshootlarning holatini o‘rganishda taxmin qilingan eng bo‘sh uzellarning va 

---

179 
h.k. larning hisob-kitob sxemasini hisobga olib vertikal va gorizontal bo‘yicha turli 
darajada asboblarni (vibrodatchiklarni, akselerometrlarni va boshqalarni) to‘g‘ri 
joylashtirish katta ahamiyatga ega. Dinamik sinovlarni o‘tkazish statik sinovlarni 
o‘tkazishdan ko‘ra yanada sinchiklab tayyorgarlik ko‘rishni talab etadi. Buning 
sababi ancha murakkab apparaturaning qo‘llanilishi, shuningdek dinamik 
sinovlarning statik sinovlarga nisbatan ancha tezroq o‘tishidadir va bu yerda: sinov 
jarayoniga tuzatishlar kiritish qiyin. Statik sinovlardagi kabi, dinamik sinovlarda ham 
sinov natijalarini ikki bosqichda ishlab tayyorlash tavsiya etiladi: birinchisi — 
dastlabki (yo‘l-yo‘lakay) va ikkinchisi — yakuniy. 
Natijalarni dastlabki ishlash asosiy sinash jarayoni bilan parallel ravishda 
amalga oshriladi. Bu ishdan asosiy maqsad asboblarning to‘g‘ri ishlashini nazorat 
qilishdir. Sinov natijalarini yakuniy ishlash sinash jarayoni tugagandan so‘ng 
o‘tkaziladi va tebranma harakatning asosiy tavsiflarini aniqlashni nazarda tutadi: 
amplitudalar, chastotalar (davr), tezlanish, kuchlanishlarni aniqlash va boshqalar.