В. Umurzakov, G. Abdurahmanova, S. Xolmuratov

2-rasm.
 
Personalni ishga yollash jarayoni
Ishchi kuchini 
rejalashtirish 
Shtat jadvali va ish haqi 
foizlari 
Ish tahlili 
Ishni tashkil etish 
Personalga qo`yilayotgan 
talablar 
Xizmat lavozimi 
yo`riqnomasi 
Ishga qabul qilish 
talablari 
Tashqi nomzodlarni 
izlash 
Ichki nomzodlarni
izlash 
Nomzodlar to`g`risida axborot to`plash 
Nomzodni tanlash 
Shartnomani muhokama qilish 
Shartnomani imzolash 
Ishni boshlash 
Ishni
“sotish” 

---

98 
Shuningdek, xodim va mutaxassislarning kasbiy va malakaviy tarkibi 
baholanadi, ularning tashkiliy va ishlab chiqarish tuzilmalariga muvofiqligi darajasi 
ko‘rib chiqiladi. Xodimlarning rag‘batlantiruvchi tizimi amalda ko‘p jihatlar va 
kasbiy malaka oshirish bilan bog‘liq. 
3.4. Kasbiy tayyorgarlik, qayta tayyorlash va malakasini oshirish 
 
Yuqori 
rivojlangan 
davlatlar 
kompaniyalarida 
kadrlar 
siyosatini 
rivojlantirishning bir qismi ham kasbiy tayyorgarlik, kadrlarni qayta tayyorlash va 
malakasini oshirishdir. Ta’lim (qayta tayyorlash) ning asosiy vazifalari 
quyidagilardan iborat: 
1. Mavjud ishlab chiqarish talablari va uni rivojlantirish istiqbollarini hisobga 
olgan holda kadrlar malakasi darajasini oshirish. 
2. Korxonaning kasbiy salohiyatini saqlab qolish, undan samarali va maqsadli 
foydalanish. 
3. Innovatsion texnologiyalarni xodimlarga tatbiq etishda bilim va tajribani 
almashish, mehnat, boshqaruv va ishlab chiqarishni tashkil qilishning samarali 
usullari orqali kompaniyaning mahsulot va xizmatlari raqobatbardoshligini oshirish. 
4. Texnologik yutuqlarga muvofiq xodimlarning yuqori kasbiylik darajasini 
saqlab qolish. 
5. Kasbiy o‘sish uchun shart-sharoitlarni yaratish, xodimlarni mehnatini 
rag‘batlantirishning eng so‘nggi vosita va texnologiyalaridan foydalangan holda 
bozor iqtisodiyoti sharoitida o‘z-o‘zini anglashini ta’minlash. 
6. Korxonalarda kadrlar malakasi va bilim darajasini oshirish, ishlab chiqarish 
talablariga muvofiq ularni samarali qo‘llash va rivojlantirish istiqbollari. 
7. Samarali ish uchun zarur ko‘nikma va qobiliyatlarni takomillashtirish. 
8. Harakatlanuvchi faoliyat uchun xodimni tayyorlash, uning hamkasblarini 
yangilab borish. 

---

99 
Masalan, Yaponiyada ishchi kasb-hunarlarda kadrlarni tayyorlash va o‘qitish 
OVR tizimi (ichki zaxirani tayyorlash) asosida olib boriladi. Korxonada kadrlarni 
uzoq muddatli tayyorlash uning hayotiyligi va rivojlanishi uchun zarur shart-sharoit 
hisoblanadi. 
Ko‘pgina korxonalarda kadrlar tayyorlashning maqsadi ko‘p tomonlama 
ishchi-xodimni tayyorlashga qaratilgan. Ushbu maqsadga erishishning eng muhim 
vositasi – korxonada kasbiy rotatsiya, bir ishdan boshqasiga o‘tkazish. 
Korxonada ta’lim olish davlat standartlari asosida intellektual rivojlangan ko‘p 
qirrali xodimlarni tayyorlashdan iborat.
Korxonada o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etishda ikkita asosiy maqsad 
belgilanadi: 
1. Malakali ishchilarni ularni korxonada tayyorlash yo‘li bilan o‘qitishga 
yordam berish. 
2. Malakali ishchilarning keyingi ta’lim va ijtimoiy mavqei. 
Ta’kidlash kerakki, kasb-hunar ta’limi sohasida asosiy e’tibor alohida kasb yoki 
malakaga ega bo‘lishga qaratilgan; kasb-hunar va mutaxassisliklarni o‘qitish ko‘p 
tomonlama ishchini tayyorlashga qaratilgan bo‘lib, olingan malakalardan turli ishlab 
chiqarish maydonchalarida operatsiyalarni amalga oshirish uchun foydalanish 
mumkin.
Korxonaning rivojlanish istiqbollarini inobatga olgan holda kasb-hunar ta’limi 
rivojlangan, kasbiy harakatga, yangi vazifalarni bajarishga tayyor. 
Amerika IBM korporatsiyasining kadrlar siyosatini tashkil qilishning qiziqarli 
tajribasi: 
Korporatsiyaning asosiy kuchi uning 400 ming nafar xodimidir. Ularning 
tarkibi intellektuallik darajasini baholash asosida ishga joylashish uchun talabnoma 
beruvchilarni sinchkovlik bilan tanlab olish natijasida shakllantiriladi, bu ular 
sohasidagi eng yaxshi mutaxassislar bo‘lishining kafolatidir. Ishlaydigan xodimlar 
korxonada kasbiy tayyorgarlikdan o‘tadilar, ular o‘z kasbiy ko‘nikmalarini 

---

100 
rivojlantirib boradilar. IBMda hokimiyat delegatsiyasining tizimi mavjud, bu esa har 
bir kishi o‘z tajribasi va bilimlarini korporatsiya foydasiga to‘liq amalga oshirish 
imkonini beradi. 
Korporatsiyadagi har bir ish beruvchi, har ikki yilda bir marta o‘z o‘rnini 
o‘zgartiradi. Shubhasiz, bunday siyosatning asosiy foydasi ishlaydigan xodimlarning 
tajribasi va kasbiy bilimlarini oshirish, uning istiqbollarini kengaytirish va uzoq 
muddatli bir joyda bo‘lish natijasida yangilik hissi yo‘qotish ehtimoli kamayishiga 
olib keladi.
Bunday almashtirishlar tufayli rahbariyatdagi asosiy lavozimlarga nomzodlar 
ish sifatini to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash mumkin bo‘lgan hollarda shunday 
pozitsiyalardan o‘tadilar. Yuqori lavozimni egallash uchun ariza beruvchi o‘z ishining 
sifatini to‘g‘ridan-to‘g‘ri natijalarga ko‘ra baholashni osonlashtiradigan sodda ijrochi 
sifatida tajriba olishi kerak. 
Korporatsiya amaliyotida katta ahamiyatga ega, boshqaruvning barcha 
darajalarida yyetakchilik lavozimiga nomzodlarni tanlashga bog‘liq. Har bir murojaat 
etuvchining individual ekspertizasi va bahosi yuqori lavozimdagi ishni almashtirish 
bilan amalga oshiriladi. 
Kompaniya rahbariyati yuqori va o‘rta menejerlarni tanlash jarayonini kuzatib 
boradi. Buning uchun keng tajriba va hokimiyatga ega boshqaruv kengashi 
a’zolaridan iborat qo‘mitalar tashkil etiladi. Agar korporatsiya tashqarisida nomzodni 
topish kerak bo‘lsa (amerika firmalarining 1/3 qismiga to‘g‘ri keladi), boshqaruv 
odatda vakolatli lavozimga nomzodlarni qidiruvchi va ularning talablarga 
muvofiqligini kafolatlovchi maslahat firmalaridan yordam oladi. 
Boshqa Amerika transmilliy kompaniyasida “ZM” deb nomlangan “talabalar 
dasturlari” analitik, ijtimoiy-siyosiy va qurilish materiallari asosida kadrlarni tanlash 
amalga oshiriladi. Ularning kelajakdagi kasbini tanlash va ularning biznes hamda 
shaxsiy fazilatlarini baholash va kompaniyada ishlash uchun iqtidorli yoshlarni 
topishga e’tibor qaratiladi. Kompaniyaning xodimlari institut va universitetlarning 

---

101 
o‘quv jarayonida muntazam ishtirok etadilar. Shu asosda “tashkiliy rivojlanish” 
nazariyasi asoslanadi, ya’ni kadrlar boshqaruvini takomillashtirish bo‘yicha uzluksiz 
ish olib boruvchi tizim bo‘lib, u “inson resurslari” ni boshqarish vakolati to‘g‘risidagi 
bayonotda va quyidagicha shakllantirilgan: 
- korporativ biznesni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash;
- “inson resurslari” ning rivojlanishini prognozlashtirish; 
- yuqori samarali ish uchun shart-sharoit yaratish;
- ijodkorlik va innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash; 
-hayotning o‘zgaruvchan shartlariga tezkor javob berish va kompaniyaning 
raqobatbardosh afzalliklarini aniqlash. 
Amerika kompaniyalari ta’lim dasturlari va texnik vositalariga katta xarajat 
sarflaydi va bu iqtisodiy strategiyada uzoq muddatli amaliyotdir. Misol uchun, 
Qo‘shma Shtatlardagi xususiy kompaniyalar ushbu maqsadlar uchun yiliga 100 
milliard dollardan ko‘proq mablag‘ sarflaydi. 500 dan ortiq kishilarni ish bilan 
ta’minlovchi AQSh korporatsiyalarining 76 foizi kadrlar tayyorlash va qayta 
tayyorlash sohasida dasturlarga ega. Shu bilan birga, ko‘plab kompaniyalar nafaqat 
o‘z ehtiyojlari, balki yetkazib beruvchi kompaniyalar uchun ham qayta tayyorlash va 
malakasini oshirish dasturlarini tashkil etadi. Xususan, “Kseroks” kompaniyasi 300 
yetkazib beruvchilardan 100 nafar xodim tayyorlamoqda. Ushbu maqsadlar uchun 
kompaniya har yili 1,5 milliard dollar sarflaydi. 
Korxonalarda kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash, qoida tariqasida, ish 
joylarida maxsus tayyorlangan o‘quv markazlarida o‘quv dasturlari shaklida amalga 
oshiriladi. Treningning davomiyligi darsning aniq maqsadlariga qarab bir necha 
kundan bir necha oygacha o‘zgarib turadi.
Firmalardagi xodimlar va mutaxassislarni kasbiy tayyorgarlikda tor 
professional modeldan chiqib ketish tobora oshkora bo‘lib bormoqda. Birinchi o‘rinda 
“qisman” xodimlarni tayyorlashga emas, balki zamonaviy tizimni tezroq o‘rganishga 
imkon beruvchi yanada tizimli umumiy ta’lim olishga erishiladi. 

---

102 
Har xil amerikalik kompaniyalarning kasbiy tayyorgarligi va qayta o‘qitilishi 
sohasidagi amaliyotini tahlil qilish bizga odatda quyidagi tamoyillarni ajratish 
imkonini beradi:
-
trening mashg‘uloti ish jarayonida olingan bilim va ko‘nikmalardan 
foydalanishga, ya’ni ma’lum bir kasb yoki malakaga ega bo‘lishga 
qaratilgan; 
-
treninglar ko‘p qirrali tusga ega bo‘lib, unda olingan malakalar faqat bitta 
operatsiyani bajarish uchun qo‘llanishi mumkin; 
-
kasb-hunar va mutaxassisliklarni bir yoki bir nechta malakali mutaxassislar 
bilan ta’minlash strategik maqsadlarni amalga oshirishga ko‘maklashadi; 
-
ta’lim kishilarga va ishlab chiqarishga ikki tomonlama sarmoya sifatida 
qaraladi; 
-
kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish.