Va axborot texnologiyalari 5-sinf toshkent – 2020

Ayrim axborotni kodlangan ko‘rinishda 
uchratish mumkin. Masalan:
BUNI BILASIZMI?
Axborot uzoq masofaga qanday uzatiladi ?
XIX asrning boshlanishida Massachusets shtatidan bo‘lgan amerikalik rassom Samuel
Finli Briz Morze telegraf yordamida uzoq masofalarga ma’lumot uzatish usulini o‘ylab
topgan. Bu usul maxsus alifbodan tashkil topgan bo‘lib, unda harflarni ifodalash uchun
nuqta (·) va tire (–) belgilarining turli kombinatsiyalari xizmat qilgan. Nuqta qisqa, tire esa
uzun signal (tovush)ni bildirgan.
A
B
C
D
E
F
H
I
J
K
L
M
N
O
P
Q
R
S
T
U
V
W
X
Y
Z
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
Axborotni kodlash nima uchun kerak?

---

---

18
I BOB. 

INFORMATIKA VA AXBOROT OLAMI
Mana shunday usullar orqali axborotning bir ko‘rinishdan ikkinchi ko‘rinishga o‘tkazilish
jarayoni kodlash deb ataladi.
Kodlash — maxsus belgilar yordamida
axborotni bir ko‘rinishdan boshqa qulayroq
ko‘rinishga o‘tkazish jarayoni.
Dekodlash — kodlangan axborotning
mazmunini qayta tiklash jarayoni.
KOD — BU AXBOROTNI IFODALASHDA SHARTLI
BELGILAR TIZIMI
Kodlashning 3 ta asosiy usuli mavjud:
• Raqamli kodlash usuli
• Belgili kodlash usuli
• Grafik kodlash usuli
m
y
f
i
p
A
I II
III IV V
VI VII VIII IX X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
А
J
R
O‘
B
K
S
G‘
D
L
Т
Sh
E
M
U
Ch
F
N
V
ng
G
O
X
‘
H
P
Y
I
Q
Z
qizil
yashil
ko‘k
nomi
rang
0
0
0
qora
0
1
0
yashil
0
0
1
ko‘k
1
0
0
qizil
0
1
1
moviy
1
1
0
sariq
1
0
1
malina rang
1
1
1
oq
Axborotning maxfiyligini saqlash maqsadida uni kodlash shifrlash,
uni qayta dastlabki holatiga keltirish jarayoni esa
deshifrlash
(qayta
kodlash) deb ataladi. Shifrlash usullari bilan shug‘ullanuvchi maxsus ilmiy
yo‘nalishga
kriptografiya
deyiladi.
Qadimdan odamlar sirlarini yashirish maqsadida shifrlardan foydalanib
kelishgan. Eng qadimgi shifrlash tizimi SKITAL hisoblanadi. Undan
mil. avv. V asrlarda qadimgi yunonlar foydalangan. Skital spartanliklar
lashkarboshisi Lisandr tomonidan ixtiro qilinib, u orqali josuslar bilan
maxfiy yozma aloqada bo‘lishgan.