Va axborot texnologiyalari 6-sinf toshkent – 2021

TAYANCH TUSHUNCHALAR
Chiziqli algoritm
– hech qanday shartsiz, 
faqat ketma-ket bajariladigan jarayon. Bunday 
algoritmlarga qo‘shish yoki ko‘paytirish 
natijalarini hisoblash, bir nechta o‘zgaruvchilar 
qiymatlarini almashtirish kabilarni misol keltirish 
mumkin. 
Dastur bajarilishi jarayonida o‘z qiymatini 
o‘zgartira oladigan kattaliklarga 
o‘zgaruvchilar
(ingl. 
variable
) deyiladi.
Dastur bajarilishi jarayonida o‘z qiymatini 
o‘zgartirmaydigan kattaliklar esa 
o‘zgarmaslar
yoki 
konstantalar
deb ataladi.
Soddaroq aytganda, o‘zgaruvchi – bu 
ma’lumotlar
to‘plamidir
. O‘zgaruvchilar keyinchalik dasturda 
ishlatilishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlarni saqlaydi. O‘zgaruvchilar nafaqat ma’lumotlarni saqlash 
uchun, balki ular bilan turli amallar (operatsiyalar)ni bajarish uchun ham zarur. 
O‘zgaruvchilardan foydalanish uchun dasturchi uni yaratishi, ya’ni e’lon qilishi lozim. Buning uchun 
o‘zgaruvchilarga 
nom
berish kerak. O‘zgaruvchilar nomi harf, so‘z, harf va sonlar aralashmasidan 

---

I BOB. 
DASTURLASH TEXNOLOGIYASI. OBYEKTLARNI BOSHQARISH
6
Dasturda ko‘plab o‘zgaruvchilar bo‘lishi mumkin. Foydalanuvchilar tomonidan Scratch dasturida 
kiritilgan ma’lumot kompyuter xotirasida saqlanishi uchun 
(O‘zgaruvchi) bo‘limi bloklaridan 
foydalaniladi. O‘zgaruvchini yaratish uchun “Variables” bo‘limidan 
“Make a Variable” tugmachasi orqali muloqot oynasi hosil 
qilinadi. Oynaning “New variable name:” bandiga o‘zgaruvchi 
nomi kiritiladi. O‘zgaruvchi barcha spraytlarda qo‘llanilishi uchun 
“For all sprites” turi, faqat mana shu spraytdagina qo‘llanilishi 
uchun esa “For this sprite only” turi tanlanadi. 
“Variables” bo‘limida yaratilgan o‘zgaruvchilar bo‘lim ro‘yxatidan 
joy oladi. Spraytda qo‘llash uchun o‘zgaruvchilarni shu ro‘yxatdan 
tanlash mumkin.
iborat bo‘lishi mumkin, masalan, 
eni, bo‘yi, a, b, S, P, x
1
, x
2
. Agar berilgan nom o‘zgaruvchini tavsiflay 
olsa, yanada yaxshi. Deylik, o‘zgaruvchi to‘plar sonini saqlash uchun mo‘ljallangan, u holda uni 
“to‘plar soni” yoki “to‘plar” deb nomlagan ma’qul.
O‘zgaruvchilar 
nom
bilan bir qatorda 
qiymat
ga ham ega bo‘ladi. Masalan, to‘plarning soni 12 ta. 
Misolda o‘zgaruvchi nomi – 
to‘plar soni
, uning qiymati esa 
12
ga teng. 
Scratch dasturida to‘q sariq (apelsin) rangli “Variables” deb nomlangan bo‘limda bir nechta blok 
mavjud. Quyidagi jadvalda ularning vazifalari keltirilgan.