Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

1. Axborotlarni shifirlash
. Axborot foydalanuvchiining xabarlarini 
shifirlashga qaratilgan va u ikki qismdan tashkil topgan: 
Shifrlangan axborot mahsulotlari
: serverlarda saqlanadigan axborotlar 
simmetrik blokli algoritmlari yordamida shifrlanadi. Har bir shifrlangan axborot 
yagona identifikator yordamida yozib boriladi.
Xavfsiz index
: serverda shifrlangan ko’rinishda saqlanayotgan axborotlarni 
ID nomi bo’yicha qidirishga kimda huquq borligini aniqlaydi. 
2. Talabgorlarning kaltlarini xavfsiz almashish
. Axborot foydalanuvchii 
o’zining axborotlarini deshifirlash uchun kalt generatsiya qiladi va uni axborot 
talabgorlariga jo’natadi. Talabgor olingan kalt asosida qidiruv so’rovlarini yaratish 
imkoniyatiga ega bo’ladi. 
3. Qidiruv so’rovlari
. Talabgor yoki axborot foydalanuvchii `W` kalt so’zi 
uchun qidiruv so’rovlarini yaratadi va va uni serverga jo’natadi. Ushbu holatda 
jo’natilgan so’rov qaysi shifrlangan axborotga tegishli ekanligini aniqlash lozim. 
4. Qidiruv natijalari
. Talabgorlarga qaytarilgan qidiruv natijalari ikki 
ko’rinishda bo’lishi mumkin: 

shifrlangan axborotlarning ID raqamlari so’rovlarga mos kelishi lozim; 

shifrlangan axborot mahsulotlari qidiruv tokenlariga mos kelishi lozim. 

---

26 
1
2
3
4
5
Shifrlangan 
ma’lumot
Ma’lumot egasi
Foydalanuvchining mahfiy kaliti
So’rovlarni qidirish
Server
Qidiruv natijalari
Foydalanuvchi
2.3-rasm. Qidiruv natijalarini shifirlash 
Yuqoridagi rasmda talabgorning axborotlar foydalanuvchiidan kelgan 
shifrlangan axborotlaridan foydalanish sxemasi keltirilgan. 2.4-rasmda axborot 
foydalanuvchiining o’zining axborotlaridan foydalanish sxemasi keltirilgan. Bunda 
axborotlar shifrlangan ko’rinishda serverga jo’natiladi. Ushbu axborotni olish 
uchun jo’natilgan so’rov ochiq ko’rinishda bo’lib, undan qaytgan javob shifrlangan 
ko’rinishda amalga oshiriladi. 
Shifrlangan ma’lumotlar
So’rov
Natijalar
Ma’lumot egasi
Server
2.4-rasm. Axborot foydalanuvchiining qidiruv natijalari 
Yuqorodago sxemalarda qo’laniladigan algoritmlarining ketma-ketligi 
quyidagi qadamlardan tashkil topgan: 
1. 𝑆𝐾 ← 𝐾𝑒𝑦𝐺𝑒𝑛(1
𝑘
)
 
2. 
𝐼
𝐷
← 𝐵𝑢𝑖𝑙𝑑𝐼𝑛𝑑𝑒𝑥(𝐷, 𝑆𝐾)
 
3. 
𝑇
𝑊
← 𝑄𝑢𝑒𝑟𝑦 (𝑤, 𝑆𝐾)
 

---

27 
4. 
𝑅
𝑤
← 𝑆𝑒𝑎𝑟𝑐ℎ (𝐼
𝐷
, 𝑇
𝑊
)
 
Bunda:
1. Axborot foydalanuvchiining shaxsiy axboroti asosida kalt generatsiya 
algoritmi SK (mahfiy kalt) kaltni generatsiya qiladi. Bunda 
1
𝑘
∈ 𝑁
mahfiy 
parameter hisoblanadi. 
2. Ushbu algoritm axborot foydalanuvchii tomonidan ehtimolli yoki 
oldindan belgilangan qoidalar asosida ishga tushiriladi. Kirishda axborot 
mahsulotiga mos holda bir nechta D – metadatalarni o’z ichiga oladi. Xar bir 
axborot mahsuloti o’z 
𝑆𝐾 − 
mahfiy kaltga ega. Chiqishda 
𝐼
𝐷
− xavfsiz 
index natija 
qaytariladi. 
3. Belgilangan algoritm asosida axborot foydalanuvchii qidiruv so’rovlarini 
shaklantiradi. Kirishda 
𝑤 −
kalt so’z va 
𝑆𝐾 −
mahfiy kalt kiritiladi. Chiqishda, 
𝑇
𝑊
−
qidiruv so’rovi qaytariladi. 
4. belgilangan algoritm qidiruv natijalarini qaytarish uchun server tomonidan 
ishga tushiriladi. Kirishda 
𝐼
𝐷
−
xavfsiz ideks va 
𝑇
𝑊
−
qidiruv so’rovi beriladi va 
chiqishda 
𝑅
𝑤
−
qidiruv natijasi beriladi. 
Shifirlash blokli simmetrik algoritmlarining biri asosida xususiy algoritm 
generatsiya qilinadi va shifirlash amallari bajariladi.
Kriptografik algoritmlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: O’z DST 
1105:2009, SALSA, DES, RSA, EL-Gamal. Misol sifatida DES algoritmini 
oladigan bo’lsak, u Feystel tarmog’iga asoslangan. 
Feystel tarmog’ining qo’llanishi ko’pgina simmetrik blokli algoritmlarida 
uchraydi. Bu kriptoalgoritmlarga misol qilib FEAL, LOCI, Khufu, Khafre 
Blowfish, Lucifer, CAST, shuningdek, DES, GOST 28147-89 kabi standart 
algoritmlarni keltirish mumkin. 
2.1-jadvalda hozirgi kunda keng foydalaniladigan zamonaviy simmetrik 
kriptobardoshli tizimlarning qiyosiy tahlili algoritmlarning hususiyatlari bo’yicha 
tahlili keltirilgan.

---

28 
MD5 hesh algoritmida kiruvchi axborotning uzunligi 2
64
qismdan kichik 
bo’lib, hesh qiymat uzunligi 160 qism bo’ladi. Kiritilayotgan axborot 512 qismlik 
bloklarga ajratilib qayta ishlanadi.
Qism algoritmi uchun shifirlash kalt SALSA shifirlash algoritmi yordamida 
hosil qilinadi. Buning uchun kiritilgan parolning hesh qiymati hisoblanadi. Olingan 
hesh qiymat kiritilgan kalt asosida SALSA shifirlash algoritmi yordamida hosil 
qilinadi. Bu esa, bir martalik kaltlarni generatsiyalashni yuzaga keltiradi. Bir 
martalik kaltlar har bir fayl va talabgor nomi orqali yaratiladi. Yuqorida keltirilgan 
hesh qiymatni algoritmlaridan biri SALSA yordamida shifrlaymiz va hosil bo’lgan 
kaltni talabgor uchun tushinarli bo’lgan joyda saqlab qo’yamiz. Faylga har safar 
murojaat bo’lganida ushbu fayl yangisiga o’zgaradi. Ya’ni bir kalt faqat bir marta 
qo’llaniladi. Hesh funksiya sifatida MD5 qaraladi. 
K=E
k
(Hesh(P)); 
MD5 hesh algoritmida kiruvchi axborotning uzunligi 2
64
qismdan kichik 
bo’lib, hesh qiymat uzunligi 160 qism bo’ladi. Kiritilayotgan axborot 512 qismlik 
bloklarga ajratilib qayta ishlanadi.