Variant I to`yinmagan uglevodorodlar. Alkinlar ularning tuzilishi va xossalari

5.Uglevodorodlar sinteziga,aromatik uglevodorodlar bo`yicha kimyoviy eksperimentlar o`tkazish.Aromatik birikmalar asosan ikki guruhga – bir benzol halqali va ko’p benzol halqali birikmalarga bo’linadi. Aromatik birikmalar ham aromatik halqadagi vodorodni galogen, gidrosil va boshqa funksional guruhlarga almashganligiga qarab funksional almashgan birikmalarga bo’linadilar. Ko’p benzol halqali aromatik birikmalar ham o’z navbatida, jipslashgan va jipslashmagan ko’p benzol halqali birkmalarga bo’linadilar. Aromatik birikmalar asosan ikki guruhga – bir benzol halqali va ko’p benzol halqali birikmalarga bo’linadi. Aromatik birikmalar ham aromatik halqadagi vodorodni galogen, gidrosil va boshqa funksional guruhlarga almashganligiga qarab funksional almashgan birikmalarga bo’linadilar. Ko’p benzol halqali aromatik birikmalar ham o’z navbatida, jipslashgan va jipslashmagan ko’p benzol halqali birkmalarga bo’linadilar. 1-tajriba. Metanning olinishi va xossalari.Reaktivlar: CH₃COONa yoki CH₃COOK (suvsizlantirilgan); natron ohak (NaOH va CaO); bromli suv; KMnO₄ ning 1% li eritmasi; distillangan suv.Jihozlar: laboratoriya shtativi; gaz chiqarish nayi o`tkazilgan probkali probirka; spirt lampa yoki gaz gorelkasi; probirkalar.Tajribani bajarish: Quruq probirkaga (probirka hajmining uchdan bir qismigacha) bir og`irlik qism suvsizlantirilgan CH₃COOK yoki CH₃COONa olinadi hamda ikki og`irlik qism suvsizlantirilgan natron ohak solib, probirkaning og`zini gaz chiqarish nayi o`rnatilgan probirka bilan zich berkiting va probirkani chayqatib aralashmani aralashtiring, (avvaldan aralashtirib tursangiz yanada yaxshi). Uchta probirka olib biriga suv, ikkinchisiga KMnO<sub>4</sub> ning suyultirilgan eritmasidan, uchinchisiga esa bromli suv quying. Nayning uchini suvli probirkaga tushuring. Alangani asta sekin kuchaytirib borib aralashmani qizdiring. Gaz ajralib chiqa boshlagach, suvli probirkani ajrating va uchidan chiqayotgan gazni gugurt chaqib yoqing. Alanganing rangsizligiga e’tibor bering. Alangaga chinni plastinka (tigel, kosacha) tutib, plastinkada qora kuya hosil bo`lishini kuzating. Keyin nay uchini dastlab bromli suv bor probirkaga, bir ozdan ketin undan olib KMnO₄ ning eritmasi solingan probirkaga tushurib, eritma rangining o`zgarmaganligiga etibor bering. 2-tajriba.Alkanlarning oksidlanishi.Reaktivlar:petroley efir; geksan; 1n Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> eritmasi; 1n KMnO<sub>4</sub> eritmasi.Jihozlar:laboratoriya shtativi; menzurka; probirkalar.Tajribani bajarish: Probirkaga 4-6 tomchi petroley efiri va shuncha 1 n Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> eritmasi, ustiga 12-15 tomchi 1n li KMnO<sub>4</sub> eritmasidan quying. Hosil bo`lgan aralashmani qattiq chayqating. Suv qavatidagi binafsha rang o`zgarmaydi, chunki alkanlar xona haroratida KMnO<sub>4</sub> bilan oksidlanmaydi. 1-tajriba. Asetilenning olinishi va xossalari.Reaktivlar: kalsiy karbid; fenolftaleinning spirtdagi 1% li eritmasi; KMnO<sub>4</sub> eritmasi (ozroq ishqor qo`shilgan 1 % li eritma); bromli suv.Jihozlar: laboratoriya shtativi; gaz chiqarish nayi o`tkazilgan probkali probirka; spirt lampa yoki gaz gorelkasi; menzurka; probirkalar. Tajribani bajarish: Asetilen olish uchun ham metan yoki etilen olish asbobidan foydalanish mumkin. Bitta probirkaga KMnO<sub>4</sub> ning ozroq ishqor qo`shilgan eritmasidan, ikkinchisiga bromli suvdan 2 ml, uchinchisiga esa shuncha suv soling.Gaz chiqarish nayi o`rnatilgan probirka bilan jihozlangan katta probirkaga 3-4 bo`lak kalsiy karbid soling va unga 2 ml suv qo`shib, probirkani og`zini tezda gaz chiqarish nayli probka bilan zich qilib berkiting. Gaz chiqarish nayining og`ziga yonayotgan gugurt cho`pini tuting. Asetilenning etilenga nisbatan ravshanroq alanga berib yonishini kuzating. Gaz chiqarish nayining uchinibromli suv solingan probirkaga tushiring va biro’z kuting. Eritma rangsizlanadi. So`ngra gaz chiqarish nayining uchini KMnO<sub>4</sub> eritmasiga botirib, uning ham rangsizlanishini kuzating. Uchinchi suvli probirkaga ham asetilen yuboring va probirkaga KMnO<sub>4</sub> eritmasidan tomizing, eritma rangsizlanadimi? Kalsiy karbid solingan probirkaga 1 tomchi fenolftalein eritmasidan tomizib, reaksiyada haqiqatdan ham kalsiy gidroksid hosil bo`lishini isbotlash mumkin. Asetilen yuborilgan suvli probirkada KMnO₄ ning rangsizlanmasligiga sabab asetilenning suvda erimasligidir.Asetilen ajralib chiqishi to`xtasa, probirkaga suv yoki karbid soling.