Vaxobov h, mirzamahmudov o. T

 
6.2.3. Atmosfera mavzusini o’rganishda bajariladigan tajribalar. 
Mazkur mavzuni o’rganishda tajriba metodi o’quvchilarni tegishli 
bilimlarini egallashda va ko’nikmalarni xosil qilishda katta axamiyatga 
ega. 
Atmosfera mavzusini o’rganishda quyidagi tajribalarni o’tkazish 
mumkin: 
-quruqlik va suvlikni turlicha isishini; 
-bulut va yomg’irlarni xosil bo’lishini; 
-qirov va qorni hosil bo’lishini va x.k. 
Quruqlik va suvlikning turlicha isishini ko’rsatadigan tajriba o’quv-
chilarda quruqlik va musson iqlimi xaqida tushunchalarni shakillanti-
rishda katta ahamiyatga ega. Mazkur tajribani «Ob-havo va iqlim» 

---

mavzusini o’tishda ko’rsatish mumkin. Tajriba quyidagi tartibda olib 
boriladi: 
-ikkita bir xil quticha shaklidagi idish olinadi. Mazkur idishlarning 
o’lchamlari quyidagicha bo’lishi lozim; uzunligi 15 sm, kengligi- 7,5 sm,
balandligi-5 sm, ikkita bir xil termometr, lampa (qizdirish uchun): 
-idishlarni biriga suv, ikkinchisiga tuproq solinadi, bir paytni o’zida
ikkalasini ham harorati o’lchanadi; 
-ikkala idishdagi suv va tuproq lampa yordamida qizdiriladi va 6-7 
minutdan so’ng haroratlar yana qaytadan o’lchanadi; 
Termometrdan olingan ma’lumotlar o’qituvchi tomonidan sinf 
taxtasiga yoziladi, o’quvchilar esa daftarlariga yozib olishadi.
Ma’lumotlar quyidagi jadval shaklida ifoda qilinadi. 
5-jadval 
Tajriba natijalari 
Yuza 
Xarorat darajasi 
Farqi 
Dastlabki 
Qizdirilgandan 
so’ng 
Sovutilgandan 
so’ng 
Suv 
14 
18 
16 
2 
Tuproq 
14 
39 
14 
25 
Suv va tuproq haroratidagi farqning kattalgi tuproq, yani Yer yuzasi 
nisbatan tezroq isib tezroq sovishi o’quvchilarda ishonch xosil qiladi. Bu 
esa quruklik va okaenda iqlimni turlichaligini asoslab beradi. 
Bulut va yomg’irni xosil bo’lishini tajribada ko’rsatish uchun baladligi 
25-30 sm keladigan shisha idish (tslindr) olinadi. Idishning devori 
terlamasligi uchun u bir oz qizdiriladi. Idish ichiga suv solinadi va spirtli 
lampada qizdiriladi. Idishning qopqog’ini tepasiga muz solib qo’yilsa, muz 
ostida bulut (bug’) xosil bo’ladi, sungra undan yomg’ir (suv tomchilari) 
ajralib chiqa boshlaydi. Demak o’quvchilar bulutlar va yog’inlar xosil 
bo’lishini sinf sharoitida kuzatishi va ushbu jarayonni to’la kuzatishi 
mumkin.