Vaxobov h, mirzamahmudov o. T

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1.Boshlang’ich tabiy geografiya darslarida qaysi mavzularni o’tishda 
matematik usullardan foydalanish mumkin? 
2.Matematik usullarda iqlimni qanday ko’rsatgichlarini ifodalash mumkin? 
3. Matematik usulda ifodalash mumkin bo’lgan iqlim ko’rsatgichlari jadvalini 
tuzing. 
4. VI va VII sinflarda matematik va statistik usullarni qo’llab o’tiladigan 
mavzular jadvalini tuzing. 
5. Iqtisodiy geografiya darslarida qanday jadvallar, diagrammalar va 
chizmalardan foydalanish mumkin? 
10-BOB. GEOGRAFIYA TA’LIMIDA YANGI PEDAGOGIK 
TEXNOLOGIYALARNI ISHLAB CHIQISH VA QO’LLASH
 
10.1. Geografiya ta’limida yangi pedagogik texnologiyalarni 
qo’llashni ilmiy-metodik asoslari. 
Geografiya ta’limida yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llash 
muammosining hozirgi xolati, 4.3. bo’limda yoritilgan. 
Geografiya ta’limida yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llashning 
asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat: 
-geografiya ta’limining maqsadlarini aniqlash va ularni sinflashtirish; 
-ta’lim maqsadlarini test topshiriqlarida ifodalash; 
-ta’lim maqsadlariga erishish usullari va metodlarni aniqlash: 
-ta’lim maqsadlariga erishishni baholash. 

---

10.1.1. Geografiya ta’limining maqsadlarini aniqlash. 
Pedogogik texnologiyalarni tushunishni muhim jihatlaridan biri 
quyidagilardir: 
a) juda yaxshi aniqlangan maqsadlarga yo’naltirilganligi; 
b) o’quvchilarni o’qitish o’quvchilar faoliyati orqali olib borilishi. 
Odatda har bir davlatning ta’lim tizimi jamiyatni sotsial buyurtmasini 
oladi. Mazkur buyurtma ma’orif va oliy ta’lim muassalari uchun asos 
bo’lib xizmat qiladi. Sotsial buyurtma asosida har bir o’quv fanining 
maqsadi ishlab chiqiladi. So’ngra mazkur fanning har bir o’quv predmeti 
uchun, ma’lum bir predmetlarning bo’limlari, mavzulari va alohida darslar 
uchun maqsadlar ishlab chiqiladi. 
O’zbekistonda sotsial byurtma «Ta’lim to’g’risida», «Kadrlar tayyor-
lash milliy dasturi to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunlari 
hamda Vazirlar mahkamasining «O’zbekiston Respublikasida umumiy 
o’rta ta’limni tashkil etish to’g’risida» 1998 yil 13 maydagi 203-sonli 
qarorida ifodalangan. 
Mazkur qonunlarda va qarorlarda yuqori malakali pedagog kadrlar 
tayyorlash va qayta tayyorlashga alohida e’tibor berilishi, yangi darslikni, 
zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini o’z vaqtida ishlab 
chiqish va joriy joriy etishni ta’minlashni alohida nazorat ostiga olish 
zarurligi ko’rsatib o’tilgan. 
Geografiya ta’limining maqsad va vazifalari Davlat ta’lim standartiga 
sharhlarda aniqlab berilgan. Ya’ni geografik madaniyatni shakillantirish, 
kartalardan moxirona foydalanishni o’rgatish, tabiat bilan jamiyat 
munosabatlariga kompleks yondoshishni anglatmoq va h.k. 
Geografiya fani bo’yicha ta’lim standarti ikki qismdan iborat: a) ta’lim 
mazmuning majburiy minimumi; b) bitiruvchilarning tayyorgarlik 
darajasiga qo’yiladigan minimal talablar. «Ta’lim mazmunining majburiy 
minimumi» qo’yidagi yo’nalishlarda ishlab chiqilgan: a) geografiyaning 
nazariy asoslari; b) geografiyaning tadqiqot metodlari;
v)tabiiy va sotsial-iqtisodiy ob’ektlar; g) hodisalar va jarayonlar; d) 
olamni idrok etishning moddiy va ma’naviy madaniyatda ifodalanishi; 
ye)hudud geografik tavsifining tuzilishi. «Bitiruvchilarning tayyorgarlik 
darajasiga qo’yiladigan minimal talablar» 5 ta yo’nalishlarda ishlab 
chiqilgan: a) ayta (ko’rsata) olish; b) aniqlay (o’lchay) olish; v) tasvirlay 
olish; g)tushuntira olish; d) bashorat qila olish (P.Musaev, A.Baxromov, 
1999). 

---

Yangi pedogik texnologiyalarda maqsadlar o’qituvchi uchun alohida 
ishlab chiqiladi. O’quvchilarning maqsadi vazifalar deb ataladi. Chunki 
o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi faoliyatida o’qituvchilarni 
maqsadi o’qitish o’quvchilarni maqsadi o’rganishdir (Ziyamuhammedov 
2002). 
B.A.Farberman, S.Ziyamuhammedov va boshqalarning fikricha 
o’qitishning mazmuni odatda mavzuli yo’nalishga ega bo’lganligi uchun 
undan aniq ta’lim maqsadlarini ajratib olish mushkul. Shuning uchun 
vazifalarni shakillanishini osonlashtirish uchun, ularning tavsifida fa’elllar 
ishlatiladi. Fa’ellar o’quvchilarni o’quv faoliyatini aks ettiradi, masalan 
aniq faktlarni biladi; qoidalarni biladi; so’z ifodalagan ma’lumotlarni 
matematik jixatdan ifodalay oladi; chizma va sxemalarni tushuntirib 
beradi; berilgan ma’lumotlar bo’yicha oqibatlarni aniqlay oladi; chizma va 
sxemalarni tushuntirib beradi; berilgan ma’lumotlar bo’yicha oqibatlarni 
aniqlay oladi va h.k. 
O’xshash o’quv maqsadlari va vazifalari uchun aniq fa’ellardan 
foydalanmoq lozim. Aniq fa’ellar bir tarzda tavsiflanadigan va 
o’lchanadigan, o’quvchilar o’qishi natijasida bajaradigan operatsiyalardan 
iborat bo’lishi lozim. 
Qator olimlarning fikricha, maqsadlarni aniqlashtirishning umumiy 
usuli- bu aniq natijalar beradigin faoliyatni ko’rsatadigan fa’ellardan 
foydalanishdir. 
O’xshash ta’lim maqsadlarini shakillantirish bir necha bosqichdan 
iborat: o’quv mavzusini o’rganishning umumiy maqsadi-xususiy maqsadi-
o’xshash ta’lim maqsadi. 
Ammo ba’zi hollarda o’xshash ta’lim maqsadlarini shakllantirishda 
qiyinchiliklar tug’iladi. Ayrim hollarda ta’lim natijalarini ayrim qismlarga 
bo’lish oson bo’ladi. Bunday hollarda Blum tomonidan ishlab chiqilgan 
taksonomiyadan foydalanish qulay bo’ladi. Mazkur taksonomi asosida 
umumiyroq maqsadlarni shakillantirish mumkin. So’ngra esa ularni 
aniqlashtirish mumkin. 
Shu maqsadda geografiya ta’limi maqsadlarining taksonomiyasi ishlab 
chiqiladi. Mazkur taksonomiya asosi bo’lib, B.Blum tomonidan ishlab 
chiqilgan umumiy ta’lim maqsadlari taksonomiyasi hisoblanadi (1-jadval). 
Geografiya ta’limi maqsadlari taksonomiyasini ishlab chiqishda 
geografiya faning umumiy maqsad va vazifalari, geografiya ta’limi 
mazmunining majburiy minimumi hamda bitiruvchilarning tayyorgarlik 
darajasiga qo’yiladigan talablar hisobga olinadi. 

---