Vaxobov h, mirzamahmudov o. T

 
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
. 
1. Geografiya ta’limida yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llashning asosiy 
bosqichlari nimalardan iborat? 
2. Geografiya ta’limi maqsadlari taksonomiyasining asosiy ko’rsatgichlari 
nimalardan iborat? 
3. Test yordamida bilim va malakalarni tekshirish nimalarni o’z ichiga oladi? 
4. Didaktik o’yinlarni qanday turlarini bilasiz? 
5. Modul deb nimaga aytiladi? 
6. Hamkorlikda o’qitish texnologiyalari qanday turlarga bo’linadi? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

III-QISM 
 
11-BOB. O’QITISH VOSITALARI 
11.1. O’qitish vositalari turlari. 
O’qitish vositalari- bu bilim, ko’nikma va malakalarni shakllantirish 
maqsadida o’quv jarayonini tarkibiga kiritilgan turli xil bilim manbalaridir. 
O’quv dasturi bo’yicha o’quvchilar o’zlashtirishi lozim bo’lgan o’quv 
materiali turli manbalardan olinadi. Ushbu bilimlar o’quvchilar tomonidan 
qabul qilinishi va o’zlashtirishi uchun aniq bir pedagogik va metodik 
sharoitlar bo’lmog’i lozim. Mazkur maqsadni amalga oshirish uchun 
o’qituvchi o’quvchilarni bilish faoliyatini tashkil qilmog’i lozim. O’quv-
chilar bilish faoliyatini tashkil qilishga quyidagilar kiradi: 
-eshitish; 
-eshitgan geografik ma’lumotlarni belgilash; 
-eshitgan geografik ma’lumotlarni eslab qolish; 
-nashriy manbalardan ma’lumotlarni qabul qilish; 
-kuzatish va h.k. 
Umumta’lim maktablarida ta’limiy va tarbiyaviy vazifalarni yechish 
maqsadida, o’quv jarayoni tarkibiga kiritilgan bilim manbalari o’qitish yoki 
o’quv vositalariga aylanadi. Masalan, tog’ jinslari ochilmasi o’quvchilar 
tomonidan o’rganilgan taqdirdagina o’qitish vositalariga aylanadi. 
O’qitish vositalari tabiat va jamiyat haqidagi ilmiy bilimlarni 
shakillantirishda katta axamiyatga ega. O’qitish vositalarining asosiy 
vazifasi bilim olish jarayonida ko’rgazmalilikni ta’minlashdir. 
Geografik voqea va hodisalarni tasvirlash usuliga ko’ra o’qitish 
vositalari to’rt turga bo’linadi (I.S. Matrusov, L.M. Pancheshnikova):
a) natural ob’ektlar; b) geografik borliq, voqea va hodisalarni 
tasvirlash; v) predmet va hodisalarni belgilar bilan tasvirlash; g) tabiat 
xodisalarini hosil bo’lishini ko’rsatish va tahlil qilish uchun priborlar. 
Natural, ya’ni tabiiy ob’ektlarga quyidagilar kiradi: 
-sinf sharoitida o’rganiladigan tabiat ob’ektlari va inson xo’jalik 
faoliyati predmetlari (namunalar, gerbariylar, sanoat va qishloq xo’jaligi 
maxsulotlari namunalari); 

---

-bevosita o’quv sayohati jarayonida o’rganiladigan tabiiy ob’ektlar va 
xo’jalik faoliyati maxsulotlari: bevosita tabiiy sharoitda o’rganiladigan 
ob’ektlarga geografik ochilmalar, daryolar, soylar, ko’llar, tuproqlar, 
o’simliklar va xayvonot dunyosi kiradi. Xo’jalik faoliyati maxsulotlariga 
ekinzorlar, polizlar, bog’lar, uzumzorlar va boshqalar kiradi; 
Natural o’quv vositalari yordamida o’rganilayotgan predmet va 
hodisalar xaqida bevosita tasavvurlar hosil qilinadi. 
Geografik voqea va hodisalarning tasviri quyidagi guruhlarga 
bo’linadi: 
-tabiiy va xo’jalik ob’ektlarining modellari. Ularga relef shakillari, 
daryo vodiylari, botiqlar, tekisliklar, muzliklar, g’orlar, suv omborlari va 
boshqa xo’jalik ob’ektlarining modellari kiradi; 
-yassi ko’rgazmali qo’llanmalar. Mazkur vositalarga qo’yidagilar 
kiradi: devoriy rasmlar, portretlar, diapozitivlar, diafilmlar, kinofilmlar, 
kinolavhalar, vidiotasmalar va h.k. 
SHartli belgilar yordamida geografik predmet va hodisalarni bayoni 
va tasviri (so’zli, belgili, sonli). Mazkur vositalar quyidagi guruhlarga 
bo’linadi: 
- verbal vositalar. Darsliklar, ma’lumotnomalar, matndagi jadvallar; 
- kartografik vositalar: kartalar, atamalar, karta-sxemalar, chiziqli 
kartalar, devoriy kartalar; 
- chizmali sxematik qo’llanmalar. Ularga quyidagilar kiradi: tarkibiy 
sxemalar, masalan gidrosferaning tuzilishi, xalq xo’jaligini tuzilishi; 
sinflashtirish sxemalari (tog’ jinslari, landshaftlar va h.k); tabiiy va 
iqtisodiy voqea va hodisalarning o’zaro aloqalari va o’zaro ta’siri; 
-chizmali statistik qo’llanmalar, chizmalar, diagrammalar, jadvallar. 
Mazkur o’quv vositalari geografik voqea va hodisalarni fozoviy 
joylashishini va ularning tuzilishi va mohiyati haqida tasavvurlarni 
shakllantiradi. 
Tabiiy hodisalarni sodir bo’lish jarayonini ko’rsatish va tahlil qilish 
uchun zarur bo’lgan vositalarga quyidagilar kiradi: 
-joyda o’lchash ishlari olib borish uchun zarur bo’lgan priborlar 
(ruletka, kompas, nivelir, teodolit); 
-tabiiy hodisalarni miqdoriy va sifat ko’rsatgichlarini aniqlaydigan 
priborlar (termometr, barometr); 

---

-kartometrik ishlarni olib borish uchun ishlatiladigan priborlar 
(kurvimetr, lineyka, transportir va h.k.); 
-erni sutkalik va yillik harakatini ko’rsatadigan priborlar.