Vazirligi buxoro davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

Innovatsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirishning xuquqiy asoslari

Istiqlolning ilk yillaridan boshlab O'zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatni kengaytirib, bir qancha xalqaro moliyaviy tashkilotlar va xorijiy banklar bilan o'zaro foydali aloqalar o'rnata boshladi. Uning huquqiy asosini yaratib bergan qonun hujjatlari qabul qilindi, ko'plab Prezident Farmonlari va hukumat qarorlari ishlab chiqildi¹⁶.

Jalb etilgan xorijiy kreditlarning o'z vaqtida va to'liq qaytarilishini ta'minlash, korxonalarning O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati ostida berilgan xorijiy valyutadagi kreditlar bo'yicha o'z majburiyatlarining bajarilishi uchun javobgarligini oshirish maqsadida 2003 yil 14 iyunda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Xorijiy kreditlar o'z vaqtida qaytarilishini ta'minlash chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qarori qabul qilindi.
Unga ko'ra tijorat banklariga qarz oluvchi korxonalar O'zbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan kafolatlangan kreditlar bo'yicha qarzlarini o'z vaqtida qaytarmagan hollarda pul mablag'larini qarz oluvchining hisob raqamidan aktseptsiz tartibda hisobdan chiqarish va ularni kreditlar bo'yicha qarzlarni qaytarishga yo'naltirish huquqi berildi. Qarz oluvchi korxonalar tomonidan O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati ostida berilgan muddati o'tkazib yuborilgan xorijiy valyutadagi kreditlarni qaytarishda to'lanayotgan




¹⁶ Bular, avvalo, "Tashqi iqtisodiy faoliyat to'g'risida"gi, "Banklar va bank faoliyati to'g'risida"gi, "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi, "Chet el investitsiyalari to'g'risida"gi, "Xorijdan mablag' jalb qilish to'g'risida"gi Qonunlar hamda boshqa me'yoriy-huquqiy hujjatlar bo'lib, ular tashqi iqtisodiy aloqalarni amalga oshirish, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida xalqaro shartnomalar tuzish va ularni bajarish uchun asosiy shart-sharoitni yaratishga imkon berdi.
summaning kamida 90 foizi majburiy tartibda asosiy qarzni qaytarishga yo'naltirildi. Muhimi, endilikda Hukumat kafolati ostida ilgari jalb qilingan kreditlar bo'yicha muddati o'tkazib yuborilgan yoki muddati kechiktirilgan to'lovlari bo'lgan korxonalar bo'yicha yangi investitsiya loyihalarini amalga oshirish yuzasidan takliflar kiritilishiga yo'l qo'yilmaydi.
Investitsiya loyihalarini amalga oshirish va O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati ostida olingan xorijiy valyutadagi kreditlarga o'z vaqtida xizmat ko'rsatishga doir qonun hujjatlari talablariga rioya etilishi uchun shaxsiy javobgarlik Vazirlar Mahkamasi komplekslari, vazirliklar va idoralar, korxonalar va tashkilotlar, vakolatli banklar rahbarlari zimmasiga yuklatildi.
Shuningdek, ushbu Qarorga ko'ra 2003 yil 1 iyuldan boshlab: O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati faqat xorijiy kreditorlarga xorijiy davlatlar, banklar yoki yuridik shaxslar bilan tashqi qarz shartnomalari bo'yicha beriladi; tijorat banklariga O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati istisno hollarda Hukumat kafolati ostida olingan xorijiy kreditlarni qayta moliyalashtirish yoki qaytarish manbai sifatida davlat byudjeti mablag'lari belgilangan ustuvor strategik va ijtimoiy ahamiyatga molik loyihalarni moliyalashtirishni ta'minlash uchun beriladi.
Albatta, ushbu Qaror xorijiy banklarning kreditlaridan samarali va oqilona foydalanish bo'yicha mas'uliyatni oshiradi. Bu esa xorijiy kreditlar asosida amalga oshirilayotgan investitsiya loyihalarining muvaffaqiyatli ro'yobga chiqarish imkonini beradi.
Islom taraqqiyot banki ishtirokidagi loyihalarni tayyorlash va amalga oshirishni jadallashtirish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 10 fevraldagi "Islom taraqqiyot banki bilan hamkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi 65-sonli Qarori qabul qilindi. Qarorda Islom taraqqiyot banki bilan birgalikda amalga oshirish mo'ljallangan loyihalar ro'yxati ma'qullandi hamda Islom taraqqiyot banki bilan birgalikdagi loyihalar va texnik ko'maklashish grantlarini amalga oshirish bo'yicha tadbirlar dasturi tasdiqlandi.
O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2005 yil 16 iyuldagi 15/4-sonli qarori bilan tasdiqlangan 613-sonli "Tijorat banklari tomonidan yirik investitsiya loyihalarini sinditsiyalashtirilgan kreditlashni amalga oshirish tartibi to'g'risida"gi Nizomga ko'ra sinditsiyalashtirilgan kreditni berishga xorijiy banklar va boshqa xorijiy moliyaviy institutlar jalb etilishi mumkin. Bu holda sinditsiyalashtirilgan kreditlashni amalga oshirish xorijiy banklar va moliyaviy institutlar bilan tuzilgan bitimlarda belgilangan tartibda amalga oshiriladi hamda sinditsiyalashgan kreditlar faqat yuridik shaxslarga beriladi. Bunday holat mamlakatimizda yirik investitsiya loyihalarini¹⁷ moliyalashtirishda xorijiy banklarning ham faol ishtirokini ta'minlashga xizmat qiladi.
Xorijiy investorlar va xalqaro moliya institutlarini O'zbekistonda yaratilgan qulay investitsiya muhiti hamda mamlakat iqtisodiyotiga investitsiya sarflashning potentsial imkoniyatlari to'g'risida keng xabardor qilishni tashkil etish, korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash uchun xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish hamda o'zlashtirish jarayonida davlat va xo'jalik boshqaruvi organlarining faoliyatini aniq-puxta muvofiqlashtirishni ta'minlash maqsadida 2008 yil 24 iyulda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish hamda o'zlashtirish jarayonini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-927-sonli Qarori qabul qilindi. Unga ko'ra O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish bo'yicha qarorlarni ko'rib chiqish, muhokama etish va qabul qilishda, har yilgi Investitsiya dasturlarini, shuningdek tarmoqlar va mamlakat mintaqalarini rivojlantirishning o'rta muddatli dasturlarini tayyorlashda etakchi bo'g'in hisoblanishi, uning zimmasiga mazkur masalalarni hal etishda idoraviy mansubligidan qat'i nazar, barcha xo'jalik yurituvchi sub'ektlar faoliyatini muvofiqlashtirish mas'uliyati yuklatildi. Muhimi, "Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish va o'zlashtirish tartibi to'g'risida"gi Nizom va "Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish jarayonida loyihalar tashabbuskorlari va davlat organlarining o'zaro hamkorlik qilish Sxemasi" tasdiqlandi. Albatta, bu holat mamlakatimizda xorijiy kreditlardan foydalanish tizimini tartibga solish va ularni samarali o'zlashtirish imkonini beradi.
O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2008 yil 22 noyabrdagi 685-sonli Qarori bilan tasdiqlangan "O'zbekiston Respublikasi hududida xorijiy davlatlarning banklari vakolatxonalarini akkreditatsiya qilish tartibi to'g'risida"gi NIZOM O'zbekiston Respublikasi hududida xorijiy davlatlarning banklari vakolatxonalarini ¹⁸ akkreditatsiya qilish tartibini belgilab berdi. Ta'kidlash joizki, vakolatxona O'zbekiston Respublikasi bank sohasidagi iqtisodiy vaziyatni va holatni o'rganish maqsadida, maslahat berish, O'zbekiston Respublikasida Bank manfaatlarini ifodalash, kredit tashkilotlari bilan aloqalarni mustahkamlash va kengaytirish hamda xalqaro hamkorlikni rivojlantirish uchun bank tomonidan tashkil etiladi. Vakolatxona ochishda qisqa muddatli majburiyatlari IBCA, Moody's yoki Standart and Poor's agentliklari tasniflari bo'yicha A1 (yoki A+) dan past bo'lmagan reytingga ega banklar afzallikka egadir.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 11 martdagi "Germaniya "KFV" Taraqqiyot banki mablag'larini jalb etgan holda moliya sektorini qo'llab-quvvatlash dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi, 2007 yil 28 avgustdagi "Xitoy Taraqiyot davlat bankining kreditidan foydalanish chora-tadbirlari to'g'risida"gi, 2008 yil 21 avgustdagi "Koreya Respublikasi hukumatining grant mablag'larini jalb etgan holda O'zbekiston Respublikasi markaziy davlat arxivlarini rekonstruktsiya qilish hamda ularni texnik modernizatsiyalash chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorlari hamda
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 1999 yil 28 yanvardagi "Germaniyaning "KFV" taraqqiyot bankining kredit liniyasidan foydalanish to'g'risida"gi, 2004 yil 19 areldagi "Xitoy Xalq Respublikasi hukumati bilan moliyaviy va texnik hamkorlikni kengaytirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi shuningdek, 1997 yil 2 oktyabrdagi "Koreya respublikasi hukumati kreditidan foydalanish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qarorlari mamlakatimizda xorijiy bank kredit liniyalari hisobidan investitsiya loyihalarini moliyalashtirishning xuquqiy asoslaridir.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 11 martdagi "Germaniya "KFV" Taraqqiyot banki mablag'larini jalb etgan holda moliya sektorini qo'llab-quvvatlash dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qaroriga asosan mahalliy xom ashyo va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, xizmat ko'rsatish, jumladan savdo sohalaridagi 100 dan 200 kishigacha band bo'lgan mikrofirmalar, kichik va boshqa korxonalar tomonidan qo'shimcha ish joylarini yaratish, shuningdek kasanachilikni tashkil etish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Germaniya Federativ Respublikasi Hukumati o'rtasida moliyaviy hamkorlik haqidagi Bitimga muvofiq moliya sektorini qo'llab-quvvatlash Dasturini amalga oshirish maqsadida Germaniya "KfV" taraqqiyot banki tomonidan O'zbekiston Respublikasiga 0,75% yillik foizli stavka bilan 10 yil imtiyozli davrni ham hisobga olgan holda 40 yil muddatga jami 17,3 mln. evro miqdorida kredit liniyasi ochildi. Bunda 12,3 mln. evro miqdoridagi mablag'lar kichik biznes loyihalarini moliyalashtirishga, 5 mln. evro esa ipotekani kreditlashga, shuningdek, moliya sektorini qo'llab-quvvatlash dasturini amalga oshirishda texnik yordam ko'rsatish uchun 1,5 mln. evro miqdorida grant ajratildi. Shuningddek 2007 yil 28 avgustdagi "Xitoy Taraqiyot davlat bankining kreditidan foydalanish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorga muvofiq O'zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy banki tomonidan 2007 yilning 14 avgustida Xitoy Taraqqiyot davlat banki bilan 60 mln. AQSh dollari miqdorida, 2,5 yil imtiyozli davrni ham hisobga olganda 12 yil muddatga,
O'zbekiston Respublikasi kafolatini bermagan holda kredit mablag'larini jalb etish to'g'risidagi qarz bitimi imzolangan bo'lib, kreditlar quyidagi asosiy yo'nalishlar bo'yicha investitsiya loyihalarini amalga oshirishga yo'naltirilgan:

• 
  meva-sabzavot, chorvachilik va boshqa qishloq xo'jalik mahsulotlarini chuqur qayta ishlash uchun mini-texnologiyalar va zamonaviy jihozlarni xarid qilish;
  
• 
  mahalliy xom ashyo chuqur qayta ishlanadigan zamonaviy, mahalliylashtirilgan ishlab chiqarishlarni yaratish;
  
• 
  qurilish materiallari ishlab chiqarish, jumladan, ularning yangi turlarini ishlab chiqarishni o'zlashtirish;
  
• 
  tayyor oziq-ovqat va nooziq-ovqat iste'mol tovarlarini ishlab chiqarish;
  
• 
  xizmat ko'rsatish va servis sohasini, shu jumladan, turizmni rivojlantirish. Bunda Xitoy Taraqqiyot davlat bankining mazkur kredit majburiyati
  

bo'yicha olingan foizlar va boshqa to'lovlardan iborat daromadlari O'zbekiston Respublikasida to'lov manbaidan daromad (foyda) solig'iga tortilmaydi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Koreya Respublikasi hukumatining grant mablag'larini jalb etgan holda O'zbekiston Respublikasi markaziy davlat arxivlarini rekonstruktsiya qilish hamda ularni texnik modernizatsiyalash chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorga binoan O'zbekiston Respublikasi bilan Koreya Respublikasi o'rtasida axborot texnologiyalari sohasidagi hamkorlikni kengaytirish, respublika markaziy davlat arxivlarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va elektron arxiv fondlarini tashkil etish, ularni arxiv materiallarini raqamlashtirish hamda qayta tiklash zamonaviy uskunalari bilan jihozlash maqsadida "O'zbekiston Respublikasining markaziy davlat arxivlarini axborotlashtirish" loyihasini amalga oshirish uchun Koreya Respublikasi Hukumati tomonidan 2008-2009 yillarda O'zbekiston Respublikasiga 3 mln. AQSh dollari miqdorida grant mablag'lari berilgan edi. Bu mablag'larning barchasi iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish va mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishga qaratilgandir.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasida investitsiya iqlimi va ishbilarmonlik muhitini yanada takomillashtirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" 2020 yil 7 apreldagi PF-4609-son Farmonini hamda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish hamda o'zlashtirish jarayonini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi 2008 yil
24 iyuldagi PQ-927-son qarorini bajarish yuzasidan, shuningdek zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, loyiha tashabbuskorlari bo'lgan vazirliklar va idoralarga, davlat va xo'jalik boshqaruvi organlariga, mahalliy davlat hokimiyati organlariga, xo'jalik yurituvchi sub'ektlarga potentsial xorijiy investorlar va kreditorlarni qidirib topishda ko'maklashish yo'li bilan xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish jarayonining samaradorligini va tezkorligini oshirish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 4 avgustdagi «Istiqbolli investitsiya takliflarini kelishish mexanizmini hamda xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish jarayonini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi Qarori qabul qilindi. Ushbu Qarorga ko'ra 2020 yil 1 oktyabrdan boshlab tashabbuskorlar tomonidan xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etishni nazarda tutuvchi investitsiya takliflari va loyihalar pasportlarini davlat boshqaruvi vakolatli organlarida kelishish elektron shaklda O'zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligining "Investitsiya takliflarining yagona elektron bazasi" tizimi orqali amalga oshiriladi. Shuningdek, loyiha tashabbuskorlarining hamda davlat boshqaruvi vakolatli organlarining xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etishni nazarda tutuvchi investitsiya takliflari va istiqbolli loyihalar pasportlarini Investitsiya takliflarining yagona elektron bazasi tizimi orqali kelishish jarayoni doirasidagi o'zaro hamkorligi sxemasi ishlab chiqildi. Bu esa, xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etishni nazarda tutuvchi investitsiya takliflari va istiqbolli loyihalarning amalga oshirish bosqichlarini, bu bo'yicha zarur tadbirlarni va bajarish muddatlarini aniqlashtirib beradi va natijada loyihalarning samarali ijrosini ta'minlaydi.