Və vasiTƏLƏRİ fənnindən mühazirələr toplusu hazirladi qaim cəFƏrov metrologiya haqqında ümumi məlumat

Şəkil 15.1. Zədələnmələrin növləri

Elektrik zədələnmələri cərəyan keçən dövrədə baş verən zədələnmələrə deyilir və buraya aşağı­dakılar aiddir:

• 
  Sxemlərdə elementlərdən birinin sıradan çıxması;
  
• 
  Müvəqqəti qısa qapanma nəticəsində telefonda səsin tez – tez kəsilməsi;
  

• 
  Düzgün simmetrikləşmə aparılmadığı üçün bir dövrədən diğər dövrəyə təsirin çoxalması;
  

• 
  Xəttdə düzgün çarpazlaşma aparmadıqda kənar im­puls­larının telefonda eşidilməsi.
  

Ölçməyə başlamazdan əvvəl zədələnmənin xarakteri təyin edilir, ölçmə üsulu seçilir və sonra ölçmə aparılır. Zədələnmənin xarakterini təyin etmək üçün dövrənin omik asimmetriyası, şleyf müqaviməti, naqillərin izolyasiyası yoxlanılır və izolyasiya müqaviməti ölçülür.

Zədələnmə yerinə qədər olan məsafənin
impuls üsulu ilə təyini

İstehsalatda zədələnmə yerini təyin etmək üçün ən geniş yayılmış üsullardan biri impuls üsuludur. Bu üsulun iş prinsipi naqillərdə elektrik cərəyanının işıq sürətinə yaxın sürətlə yayılmasına əsaslanır. İmpuls üsulu ilə dövrənin ölçülməsinin əsasını lokasiya üsulu təşkil edir. Lokasiya üsulunda tədqiq olunan obyektə səs, ultrasəs, radiodalğalar, lazer şüaları və s. göndərilir və onların gedib – qayıtma müddəti təyin olunur. Bu üsulla müxtəlif obyektlərin koordinatlarını, sürətini, hərəkət istiqamətini, obyektə qədər olan məsafəni təyin etmək mümkündür. Simli rabitədə dövrəyə qısa elektrik impulslarını göndərməklə dövrənin dalğa müqavimətini, daxili qeyri – bircinsliyini, zədələnmənin xarakterini təyin etmək və zədələnmə yerinə qədər olan məsafəni ölçmək mümkündür. İmpuls üsulu vasitəsilə eyni zamanda damarların əzilmə yeri və dövrələrarası keçid sönməsi təyin edilir.

İmpuls üsulunda zədələnmə yerinə qədər olan məsafə xəttə göndərilən zondlayıcı impulsun getməsi və geri qayıtması vaxtına əsasən təyin edilir. Qəbuledici qurğu kimi elektron şüa borusundan istifadə oluna bilər. Əgər dövrə bircinslidirsə və yük müqaviməti Z_yük dövrənin dalğa müqavimətinə Z_d bərabərdirsə, bu vaxt dövrəyə verilmiş impuls yük müqavimətində bütünlüklə udulur və impulsun əks olunması baş vermir ( şəkil 15.2 a ). Əgər Z_yük > Z_d olarsa impulsun enerjisi yük tərə­findən tamamilə udulmur və U₀ amplitudalı əks olunmuş impuls yaranır. Bu halda əks olunan impulsun işarəsi göndərilən impulsun işarəsinə uyğun gəlir ( şəkil 15.2 b ). Əgər Z_yük < Z_d olarsa əks olunmuş impulsun işarəsi göndərilən impulsun əks işarəsi ilə qeyd olunur ( şəkil 15.2 c ).