Vergi qanunvericiliyi

ƏDV-nin dərəcəsi. Vergi tutulan dövriyyədən büdcəyə ödənilməli olan ƏDV. Büdcəyə ödəmələr müəyyən edilərkən əvəzləşdirilən ƏDV


ƏDV-nin dərəcəsi VM maddə 173

 

-

18 faizidir
ƏDV-nin dərəcəsi hər vergi tutulan əməliyyatın və hər vergi tutulan idxalın

dəyərinin

Misal 1. Tutaq ki, vergi ödəyicisinin hesabat dövrü ərzində həyata keçirdiyi vergi tutulan əməliyyatlarının ümumi məbləği 10.000 manatdır. Həmin dövr üçün ƏDV-nin məbləği aşağıdakı kimi hesablanır:

10.000 x 18% = 1.800 manat.

Misal 2. Malın ƏDV ilə birlikdə qiyməti 1.000 manatdır. Bu məbləğin tərkibində ƏDV-nin miqdarı aşağıdakı kimi müəyyən edilir:

1.000 x 15,25% = 152,5 manat.

Deməli, malın ƏDV-siz qiyməti 847,5 manat, ƏDV-nin məbləği isə 152,5 manat təşkil edir.

- Vergi tutulan dövriyyə hesabat dövrü ərzində vergi tutulan əməliyyatların ümumi dəyərindən ibarətdir.

 

Vergi tutulan dövriyyədən büdcəyə ödənilməli olan ƏDV VM maddə 174

Vergi tutulan dövriyyədən büdcəyə ödənilməli olan ƏDV-nin məbləği





vergi tutulan dövriyyədən hesablanan verginin məbləği

əvəzləşdirilməli olan vergi-nin məbləği

Vergi tutulan dövriyyənin dəqiqləşdirildiyi hallarda ödənilməli olan ƏDV-nin məbləği vergi ödəyicisinin bəyannamədə göstərdiyi ƏDV-nin məbləğindən artıq olduqda, artıq məbləğ həmin halların yarandığı hesabat dövrü ərzində ödənilməli olan ƏDV sayılır və hesabat dövrü ərzində ödənilməli olan verginin məbləğinə əlavə edilir.

ƏDV  məqsədləri üçün qeydiyyata alınan A müəssisəsi B müəssisəsi üçün 100.000 manat dəyərində [ƏDV daxil olmaqla] elektron vergi hesab-fakturası olmadan iş görmüşdür. Həmin hesabat  dövründə A müəssisəsi 50.000 manat dəyərində [ƏDV daxil olmaqla]  mal idxal etmiş, C müəssisəsindən isə 40.000 manatlıq vergi hesab-fakturaları əsasında xammal almışdır. Xammal alınarkən onların dəyəri  nağd qaydada ödənilmişdir. Hesabat dövründə A müəssisəsi tərəfindən büdcəyə nə qədər ƏDV hesablanmalıdır?

Görülən işin dəyəri ƏDV ilə birlikdə göstərildiyindən ƏDV –nin məbləği aşağıdakı kimi müəyyən olunur.

100.000 x 15,25 % = 15.250 manat

İdxal olunan  malın dəyəri ƏDV ilə birlikdə göstərildiyindən 50.000 x 15,25 % = 7625 manat ödənilmiş ƏDV əvəzləşdirilir. 40.000 manatlıq xammalın dəyəri nağd ödənildiyindən əvəzləşdirilməsinə yol verilmir. Hesablanan vergi məbləği ilə əvəzləşdirilən vergi məbləği arasındakı fərq büdcəyə ödənilməli olan vergi məbləği sayılır. Onda büdcəyə ödənilməli olan ƏDV- nin məbləği 15.250 – 7625 = 7625 manat  təşkil edir

 Azərbaycan Respublikası ərazisində istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı zamanı tətbiq olunmuş ticarət əlavəsindən ƏDV hesablayan pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan vergi ödəyiciləri həmin malların uçotunu ayrıca aparır. Belə uçot aparılmadıqda, Vergi Məcəlləsinin digər maddələrində göstərilən müddəalardan asılı olmayaraq həmin malların pərakəndə satışı zamanı ƏDV ümumi dövriyyədən hesablanır.
Büdcəyə ödəmələr müəyyən edilərkən əvəzləşdirilən ƏDV VM maddə 175

 

Misal. ƏDV ödəyicisi olan müəssisə ƏDV ödəyicisi olan şəxsdən ƏDV də daxil olmaqla 11.800  manat məbləğində mal almış, elektron vergi hesab-fakturası əldə etmiş və əsas məbləği satıcıya nağdsız qaydada, ƏDV məbləğini isə ƏDV-nin depozit hesabına ödəmişdir. Müəssisə həmin malı başqa bir şəxsə 15.000  manata satmışdır. Bu zaman müəssisə satdığı həmin məbləğdən 2.700 manat ƏDV hesablamalı, malı alarkən ödədiyi 1.800 manat məbləğində ƏDV-ni bu məbləğdən çıxmalı və 900  manat məbləğində ƏDV-ni büdcəyə ödəməlidir.

Bu zaman vergi tutulan əməliyyatın vaxtı aşağıdakı kimi müəyyənləşdirilir:

- hesabat dövrü ərzində həyata keçirilmiş sayılan mal göndərilməsini, iş görülməsini, yaxud xidmət göstərilməsini nəzərdə tutan əməliyyatlar üzrə - alınmış elektron qaimə-faktura üzrə malların (işlərin, xidmətlərin) dəyərinin və ona mütənasib ƏDV məbləğinin tam ödənildiyi vaxt; 

- hesabat dövrü ərzində malların idxalı üzrə — mallara gömrük rüsumları tutulduğu vaxt, əgər idxal olunan mallar gömrük rüsumlarından azad edilirsə, onların gömrük xidmətinin nəzarətindən çıxdığı vaxt.

Misal. ƏDV ödəyicisi olan şəxsin idxal etdiyi mallara gömrük orqanlarında 3.000  manat ƏDV hesablanmış, həmin şəxs bu məbləği nağd qaydada ödəmiş və bu gömrük bəyannaməsində əks olunmuşdur. Bu şəxs ödənişin formasından asılı olmayaraq 3.000  manat məbləğində ödədiyi ƏDV-ni əvəzləşdirmək hüququna malikdir.

- vergi ödəyicisinə verilmiş elektron qaimə-faktura üzrə iki və ya daha çox ödəmə aparılarsa, hər ödəmə ödəniş miqdarında ayrıca əməliyyat üçün həyata keçirilmiş sayılır. Vergi ödəyicisinə verilmiş elektron qaimə-faktura üzrə alınmış malların (iş və xidmətlərin) dəyəri ödənilən gündən gec olmayaraq, ƏDV-nin məbləği bu Məcəllə ilə və müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada ödənilməlidir. Bu zaman malların (iş və xidmətlərin) dəyəri üzrə iki və ya daha çox ödəmə aparılarsa, ƏDV-nin məbləği aparılmış ödəniş məbləğinə uyğun olaraq ƏDV-nin depozit hesabına ödənilməlidir.  

Mallar, işlər və xidmətlərlə bağlı xərclər istehsal məsrəflərinə aid edilmirsə, belə mallar, işlər və xidmətlər vergi ödəyicisinin kommersiya fəaliyyəti üçün istifadə edilməli olduqda və ya istifadə edildikdə yuxarıdakı müddəalar tətbiq olunur.

Bir hissəsi vergi ödəyicisinin sahibkarlıq fəaliyyəti, digər hissəsi isə başqa məqsədlər üçün nəzərdə tutulan vergiyə cəlb edilən əməliyyatlara görə nağdsız qaydada ƏDV-nin depozit hesabı vasitəsilə ödənilmiş (mal, iş və xidmət təqdim edənin bank hesabına birbaşa nağd qaydada ödənişlər istisna edilməklə) və malların idxalı üçün vergi ödəyicisinə verilmiş vergi hesab fakturaları üzrə onun tərəfindən ödənilmiş ƏDV-nin məbləği sahibkarlıq fəaliyyəti üçün istifadə olunan malların (işlərin, xidmətlərin) xüsusi çəkisinə görə müəyyənləşdirilən ƏDV-nin məbləği qədər əvəzləşdirilir.

Misal. ƏDV ödəyicisi hesabat dövründə ƏDV nəzərə alınmadan EQ əsasında, nağdsız ödəniş aparmaqla və ƏDV məbləğini ƏDV-nin depozit hesabına köçürməklə 2.000 manat məbləğində çörək məmulatı almış, bunun 700 manat məbləğində olan hissəsini işçilərin yeməkləri üçün, digər 1.300 manat hissəsini satış məqsədləri üçün istifadə etmişdir. Şəxsin əvəzləşdirilməli olduğu ƏDV-nin məbləğini hesablayaq: 700 manat dəyərində çörək məmulatına görə ödənilmiş ƏDV-nin əvəzləşdirilməsinə yol verilmir. Qalan satış məqsədləri üçün istifadə olunan çörək məmulatı görə 234 (1.300 x 18%) manat ƏDV  əvəzləşdirilir.

Sahibkarlıq fəaliyyəti əyləncə və ya sosial xarakteri daşıyan vergi ödəyicisinin bu cür fəaliyyət çərçivəsində çəkdiyi əyləncə və sosial xərclər istisna olmaqla, əyləncə və yemək xərcləri (Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilmiş normalar daxilində müalicə-profilaktik yeməklərə, süd və ona bərabər tutulan digər məhsullara və vasitələrə sərf olunan xərclər, həmçinin dəniz nəqliyyatında üzücü heyətə verilən yemək xərcləri istisna olmaqla), habelə işçilərin mənzil və digər sosial xarakterli xərcləri çəkiləndə ƏDV-nin əvəzləşdirilməsinə yol verilmir.

Vergi ödəyicisi vergi tutulan əməliyyatlar və bu Məcəllənin 164-cü maddəsinə uyğun olaraq ƏDV-dən azad edilmiş əməliyyatlar aparırsa, ƏDV üzrə əvəzləşdirmə üçün vergi tutulan dövriyyənin ümumi dövriyyədəki xüsusi çəkisinə uyğun olaraq müəyyən edilən ƏDV-nin məbləği qəbul olunur. Vergi ödəyicisi tərəfindən ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatlarla yanaşı, ƏDV-dən azad olunan əməliyyatlar aparılarkən, bu əməliyyatlara aid olan mallar (işlər, xidmətlər) üzrə sənədləşdirilmiş məlumatlar əsasında ƏDV ödənilməklə və ƏDV-dən azad edilməklə mədaxil edilən malların (işlərin, xidmətlərin) ayrı-ayrılıqda uçotu aparıldığı halda, ƏDV tutulan əməliyyatlar üçün alınmış mallara (işlərə, xidmətlərə) görə ödənilmiş ƏDV-nin məbləği bu Məcəllənin 175.1-ci maddəsinə uyğun olaraq tam məbləğdə əvəzləşdirilir. 

Misal. ƏDV qeydiyyatında olan vergi ödəyicisinin hesabat dövrü ərzində ümumi dövriyyəsi 100.000 manat olmuşdur. Bunun 50.000 manatı ƏDV-dən azad olunan əməliyyat, 50.000 manatı isə ƏDV-yə sıfır dərəcə ilə cəlb olunan əməliyyatdır. Bu əməliyyatların aparılması üçün digər şəxslərdən elektron vergi hesab-fakturası əsasında alınan mallara (işlərə, xidmətlərə) görə nağdsız qaydada aparılan ödəmələrdə ƏDV-nin depozit hesabına köçürülən ƏDV-nin məbləği 20.000 manat olmuşdur. Büdcə ilə əvəzləşdirilməyə qəbul edilən ƏDV məbləğini müəyyənləşdirək. ƏDV cəlb edilən əməliyyatların ümumi dövriyyədə  xüsusi çəkisi 0,5 (50/100) olacaqdır. Xüsusi çəki əmsalını əvəzləşdirilən məbləğə vursaq 10.000 (20.000x0,5) manat əvəzləşdirilməsinə icazə verilən ƏDV məbləğını alırıq.

Vergi tutulan dövriyyə dəqiqləşdirilən hallarda bəyannamədə büdcəyə çatası ƏDV-nin məbləği düzgün göstərilməmişdirsə, büdcəyə ödənilməli olan ƏDV-nin məbləği həmin halların yarandığı hesabat dövrü üzrə vergi ödəyicisi tərəfindən təqdim edilmiş bəyannamədə dəqiqləşdirilir

- ƏDV-dən azad olunan, yaxud ƏDV-yə cəlb edilməyən əməliyyatlar aparan şəxslər tərəfindən mallar (işlər, xidmətlər) alınarkən bu maddə ilə müəyyən edilmiş qaydada ödənilmiş ƏDV məbləği əvəzləşdirilmir. "Büdcə sistemi haqqında" AR Qanununun 1.1.17-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş subsidiyalar (dövlət büdcəsindən Naxçıvan MR-nın büdcəsinə, yerli büdcələrə və hüquqi şəxslərə əvəzsiz verilən maliyyə vəsaiti) və geri qaytarılmalı vəsaitlər istisna olmaqla istisna olmaqla, dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlər hesabına mallar (işlər, xidmətlər) alınarkən, ödənilmiş ƏDV -nin məbləği əvəzləşdirilmir.

Misal. ƏDV ödəyicisi olan şəxs hesabat dövründə nağdsız ödəniş aparmaqla, ƏDV məbləğini ƏDV-nin depozit hesabına köçürməklə 3.000 manat məbləğində elektron vergi hesab-fakturası əsasında mal almış, alınmış maldan 1.000 manat məbləğində olan hissəsini öz şəxsi ehtiyacları üçün istifadə etmiş, nağdsız qaydada, ƏDV məbləğini ƏDV-nin depozit hesabına köçürməklə, elektron vergi hesab-fakturası əsasında 500 manat elektrik enerjisi və 400 manat təbii qazın haqqını ödəmişdir. Həmin hesabat dövründə nağdsız qaydada, ƏDV məbləğini ƏDV-nin depozit hesabına köçürməklə, elektron vergi hesab-fakturası olmadan digər şəxsin gördüyü 800 manat məbləğində işin haqqını ödəmiş və nağd qaydada elektron vergi hesab-fakturası əsasında 1.000 manat dəyərində ehtiyat hissələri almışdır. Göstərilən məbləğlərə ƏDV daxil deyildir. Şəxsin əvəzləşdirməli olduğu ƏDV-nin məbləğini hesablayın.

Vergi ödəyicisi ƏDV-ni əvəzləşdirmək üçün ödənişi nağdsız aparmalı, ƏDV məbləğini ƏDV-nin depozit hesabına köçürməli və elektron vergi hesab-fakturası əldə edilməlidir. Qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə olunan mala görə ödənilmiş ƏDV əvəzləşdirilmir. Ona görə də 3000 manat dəyərində olan malın  1000 manat dəyərində olan hissəsi şəxsi ehtiyac üçün istifadə edildiyindən yalnız 2000 manat dəyərində olan mala düşən ƏDV əvəzləşdirilə bilər. 500 manat məbləğində elektrik enerjisinə və 400 manat məbləğində təbii qaza görə ödənişlər nağdsız aparıldığından və elektron vergi hesab-fakturası əldə edildiyindən əvəzləşdirilə bilər. 800 manat dəyərində digər şəxsin gördüyü işə görə elektron vergi hesab-fakturası əldə edilmədiyindən və 1000 manat məbləğində ehtiyat hissələri üçün ödəniş nağd aparıldığından ƏDV-nin əvəzləşdirilməsinə icazə verilmir. Onda əvəzləşdirilən ƏDV-nin məbləği   (2000 +500 + 400 ) x 18% = 522 manat təşkil edəcəkdir.

Sıfır (0) dərəcəsi ilə ƏDV tutulan əməliyyatlar ƏDV cəlb olunan əməliyyatlar hesab edilir və belə əməliyyatlar aparan şəxslər tərəfindən mallar (işlər, xidmətlər) alınarkən nağdsız qaydada (mal, iş və xidmət təqdim edənin bank hesabına birbaşa nağd qaydada ödənişlər istisna edilməklə) ƏDV-nin depozit hesabı vasitəsilə ödənilmiş ƏDV-nin məbləği Vergi Məcəlləsinin müddəalarına uyğun olaraq əvəzləşdirilir.

Misal. ƏDV ödəyicisi olan şirkət ƏDV ilə birlikdə 35.400 (5.400 manat ƏDV) manatlıq mal almış, elektron vergi hesab-fakturası əsasında əsas məbləği nağdsız ödəmiş, ƏDV məbləğini isə ƏDV-nin depozit hesabına köçürmüşdür.. Sonra həmin malı 50.000 manata Türkiyəyə satmışdır. Bu halda həmin vergi ödəyicisi malı alarkən ödədiyi 5.400 manat məbləğində ƏDV-ni büdcədən geri almaq hüququna malikdir.

ƏDV ödəyiciləri, habelə ƏDV-nin məqsədləri üçün qeydiyyatda olmayan səhmlərinin və paylarının 50 faizindən çoxu dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslər və büdcə təşkilatları tərəfindən mallar, xidmətlər (işlər) alınarkən onlara verilmiş elektron qaimə-fakturaları üzrə, habelə bina tikintisi fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərdən yaşayış və qeyri-yaşayış sahələri alan şəxslər tərəfindən ƏDV-nin məbləği ƏDV-nin depozit hesabına köçürülməlidir. ƏDV-nin depozit hesabında uçotun aparılması, ƏDV-nin hərəkəti, bu hesab üzrə aparılan əməliyyatlardan ƏDV-nin əvəzləşdirilməsi və dövlət büdcəsinə köçürülməsi qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

 

 Qəbzlər, çeklər və nağd qaydada aparılan əməliyyatların rəsmiləşdirildiyi sənədlər, habelə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən təsdiq edilən qaydada tərtib edilməyən elektron qaimə-fakturalar bu maddənin məqsədləri üçün verginin əvəzləşdirilməsinə əsas vermir. 

Gömrük orqanları tərəfindən verilmiş idxalda ƏDV-nin ödənildiyini göstərən idxal sənədləri ödənişin formasından asılı olmayaraq bu maddənin məqsədləri üçün verginin əvəzləşdirilməsinə əsas verir.

Əmtəəsiz və (və ya) riskli əməliyyatların rəsmiləşdirildiyi sənədlər bu Məcəllənin 175-ci maddəsinin məqsədləri üçün verginin əvəzləşdirilməsinə əsas vermir.

7.