Volume-18, Issue-1, September- 2022 228 viruslar natijasida hujayrada kechuvchi o’zgarishlar

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-18, Issue-1, September- 2022
 
229
qobiq bilan oʻralgan. Bir necha tur Viruslarning kimyoviy tarkibi oʻrganilgan, xolos. 
Vaksinalar Viruslarning tuzilishi ham, chamasi oddiy bakteriyalarniki kabi murakkab. 
Uning tarkibida nukleoproteinlar, uglevodlar va lipoidlar bor. Nuklein kislotasi 
dezvksiriboza shaklida, lipoidlar guruhi esa xolesterol, fosfolipid va neytral moy 
koʻrinishida uchraydi. Fitopatogen Viruslar tarkibida ribonuklein kislota (RNK), 
hayvon va odamlarda kasallik qoʻzgʻatuvchi Viruslarda esa RNK yoki DNK 
(Ribonuklein kislata) (dezoksiribonuklein kislota) bor. Baʼzi Viruslar tozalangan 
preparatlar holida olinib, ularning bir qismi toza haqiqiy kristallar (mas., tamaki 
nekrozining Viruslar), boshqalari esa suyuq kristallar (mas., tamaki mozaikasi 
Viruslar) yoki shakleiz choʻkmalar hosil qiladi. Viruslarni ajratib olish va tozalash 
uchun ultratsentrifugalanadi, turli xil fizikkimyoviy usullardan foydalaniladi. 
Viruslarning tasnifi (klassifikatsiyasi) va ularni ifodalaydigan belgilar hali qabul 
qilinmagan. Ularga ham xuddi hayvonlar va oʻsimliklarga beriladigan tur va turkum 
nomi beriladi, xalq ifodalari, har xil qisqartmalardan foydalaniladi, kasallanuvchi 
organizmning turkum nomi bilan atalib, yoniga raqam qoʻyiladi yoki Viruslar 
morfologik, kimyoviy xossalari va reproduktiv xususiyatlariga binoan urug va 
oilalarga birlashtiriladi. Viruslar urugʻining lotincha nomiga virus soʻzi (mas., 
Enterovirus), oilasi nomiga viridae soʻzi (mas., Poxviridae) qoʻshilib yoziladi. 
Viruslar organizmga har xil yoʻllar bilan kiradi, Viruslar oʻsimlik hujayralariga 
chetdan faqat ular shikastlanganida kirishi mumkin. Gripp Viruslar va boshqalarda 
hujayra qobigʻini buzish xususiyatiga ega boʻlgan fermentlari bor. Viruslar 
organizmga kirgach, infeksiyanint latent yoki yashirin davri boshlanadi. Koʻpgina 
Viruslar hujayralarda toʻplanib, hujayra ichida oʻziga xos tarkibiy qismlar hosil qiladi 
(qarang Virusli granullyoz). Viruslar bilan zararlangan oʻsimliklar, odatda, butun 
hayoti davomida infeksiya oʻchogʻi boʻlib qoladi. Viruslar ekologik, biologik va 
boshqa. omillar taʼsirida vujudga keladigan kuchli oʻzgaruvchanlikka ega. Viruslar 
tabiatda keng tarqalgan boʻlib, ular juda koʻp xoʻjayinga ega. Asosan, soʻruvchi 
hasharotlar, kanalar va nematodalar bilan tarqaladi. Baʼzi Viruslar urugʻlar orqali 
tarqaladi va deyarli barcha Viruslar kasal oʻsimlik jinssiz koʻpaytirilganda avlodga 
oʻtadi. Viruslarning patologik taʼsiri xilma-xil boʻlib, asosan, ularning koʻpayishidan 
xoʻjayin organizmida yuz beradigan oqsil va nuklein almashinuvining buzilishi bilan 
belgilanadi (qarang Virusli kasalliklar). Viruslarni virusologiya fani oʻrganadi. 
Hujayra alohida organizm sifatida hayot kechirishi (bakteriyalar, eng sodda 
hayvonlar, ayrim suvoʻtlar va zamburugʻlar) yoki koʻp hujayrali organizmlar 
toʻqimalari tarkibiga kirishi mumkin. Genetik apparat eukariotlarda sitoplazma 
membrana bilan ajralgan yadroda; prokariotlar esa nukleoidda joylashadi. Jinsiy 
hujayra meyoz natijasida hosil boʻladi. 
Hujayra oʻlchami 0,1—0,25 mkm dan (ayrim bakteriyalar) 155 mm gacha 
(tuyaqush tuxumi). Hujayraning xilma-xil funksiyasini ixtisoslashgan ichki 

---