Vrach faoliyatining huquqiy asoslam

Evtanaziya masalasi
Ushbu atama ilk bor XVII asrda ingliz faylasufi F. Bekon 
tomonidan taklif etilgan bo‘lib, grekchadan tarjima qilinganda (eu
- yaxshi, thanatos - o ‘lim) engil, oson o‘lim ma’nosini anglatadi. 
Jumladan, u 1623 yilda, o‘limidan biroz oldin chop etilgan 
“Fanlaming qadr-qimmati va uni orttirish haqida” asarida yozgan: 
vrachning burchi nafaqat bemor salomatligini tiklashdan, 
balki kasallik oqibatida etkaziladigan azob va qiynoqlami 
engillashtirishdan ham iboratdir, va bu nafaqat kasallikning 
namoyon bo'lishi sifatida e’tirof etilgan og‘riqlarni bartaraf etilishi 
sog‘ayishga olib kelgan holatlarda, balki hayotni saqlab qolishga 
hech qanday imkon bo‘lmagan holatlarda, faqat o ‘limning oson

---

va engil boiishini ta’minlash uchun ham amalga oshirilishi lozim, 
chunki bu evtanaziya... uning o‘zi ham ulkan muruwatdir”. 
Shunday qilib, F. Bekon bo‘yicha evatanaziya - “...hali nafas 
olayotgan shaxslaming hayotni tark etishini osonlashtirishdir.. 
boshqacha aytganda uning mohiyati o‘layotgan shaxslaming azob- 
uqbatlarini engillashtirishdir.
Evtanaziya muammosi ancha chuqur tarixga ega. Qadimda 
qator xalq, qabilalarda kasallik, keksalikdan vafot etish yo‘1 qo‘yib 
boimaydigan, uyatli holat hisoblangan, va bu kabi hollarda ular 
turli xil yo‘llar bilan o ‘zlarini oidirishgan (qoyalardan tashlagan, 
zahar ichgan, tundraga muzlash uchun ketgan va shu kabilar).
Evtanaziya har qanday ko‘rinishda tibbiy etikaning asosiy 
tamoyillariga ziddir. Gippokrat “Qasamyodi”da ta’kidlangan 
Men hech kimga so‘ralgan o ‘lim vositasini bermayman, va bu 
maqsadga erishish yo‘lini ko‘rsatmayman...”. Ammo, uning ayrim 
zamondoshlari (Platon, Suqrot, Aristotel) ojiz, umidsiz, hayotga 
layoqatsiz bemorlarni “oson o‘lim” bilan jonsizlantirishni tabiiy va 
foydali deb hisoblashgan.
Mashhur rus huquqshunosi A. F. Koni axloqiy va huquqiy 
nuqtai-nazardan istisno holatlarda aktiv evtanaziya imkoniyatiga 
yo‘l qo‘ygan. Bunda quyidagilaming bo‘lishi lozim deb 
ta’kidlangan:
1. bemoming ongli va qat’iy talabi;
2.ma’lum va mavjud usullar bilan bemor azoblarini 
engillashtirish imkoni bo‘lmasa;
3. vrachlar konsiliumi tomonidan hayotni saqlab qolish 
imkoni yo‘qligi aniq va ishonchli tarzda isbotlanganda;
4. huquq-tartibot idoralarini oldindan ogohlantirish bilan.
So‘nggi o ‘n yillikda tibbiyot fani, jumladan reanimato-
logiyaning rivojlanishi, axloqiy qadriyatlami qayta ko‘rib chiqish 
va insonning sog‘lig‘i emas, balki uning huquqlari ustuvor 
ekanligini e’tirof etilishi evtanaziya mumkinligi masalasi o‘tkir 
tus olishiga sabab bo‘ldi. Ushbu muammoning echimiga nisbatan

---

munosabatlaming bir xil emasligini qayd etish lozim.
Evtanaziyaning asosan to ‘rt turi farqlanadi: aktiv evtanaziya, 
passiv evtanaziya yoki ortotanaziya, medikotanaziya va distanaziya.