1 Willem F. van Eekelen

 

Nazirlik və Cəmiyyət  

 

Müdafiə və təhlükəsizliyin zəruri elementləri haqqında Qərbdə yazılan yazılarda 

rast gəlinən fikir ondan ibarətdir ki,milli təhlükəsizlik konsepsiyaları  cəmiyyətə 

məlum olmalı və onlar tərəfindən bütövlükdə qəbul olunmalıdır və bu da onun gös-

təricisi olur ki, cəmiyyət təhlükəsizlik və müdafiənin uzun müddətli tələblərini bə-

yənir. Cəmiyyətin təhlükəsizlik və müdafiə siyasəti haqqında düşüncəsi siyasi rəh-

bərlik tərəfindən qəbul edilən qərarlara təsir edir. Cəmiyyətdən gələn fikirlər dərhal 

təsir etməsə də, uzun vadidə onları qulaqardına vurmaq mümkün deyil. 

Hər məqamda “cəmiyyətin nə düşündüyünü” dəqiq anlamaq asan deyil. Lakin,  

keçid dövlətlərinin çoxunda ictimai rəy sorğuları cəmiyyətin münasibətlərini açıq-

layir və oradakı təsisatlar təcrübəli sorğu keçirir və nəticələri dərc edirlər. Müdafiə 

nazirlikləri onların nəticələrini öyrənərsə çox dəyərli olar. Son iki ildə Baltik döv-

lətlərində,bir çox Balkan ölkələrində  və Ukraynada aparılan bir çox sorğulara iti 

baxış oxşar nəticələr göstərir. Ümumiyyətlə,silahli qüvvələrə  cəmiyyəttdə inam 

vardır. Tez-tez sorğulananların çoxu hesab edir ki,müdafiə büdcələri tələblərə ca-

vab vermir. Silahlı Qüvvələr ölkəni təmsil etdiyindən, cəmiyyət onun haqqında 

müsbət rəyə sahib olduğuna baxmayaraq,ictimai rəy məcburi çağırışçılara yox, ki-

çik,peşəkar qüvvələrə üstünlük verməyə çalışır. Bir çox hallarda,NATO üzvlüyü 

haqqında soruşduqda,sorğulananların hədsiz dərəcədə böyük hissəsi üzvlüyün nə 

ilə bağlı olması və üzvlüyün nəticələri haqqında kifayət qədər az məlumatlandırıl-

dıqlarını demişlər. 

Müdafiə nazirlikləri üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyan fikirlər,büdcə və güc struk-

turları, yəni,kiçik,peşəkar silahlı qüvvələr haqdadır. Baxmayaraq ki, Silahlı Qüvvə-

lər haqqında müsbət fikirləri oxumaq xoşdur,hərbi tələbatlarla bağlı ictimai rə-

yin,yəni,büdcə ilə bağlı da bu rəyin olması əhəmiyyətlidir.Müdafiə nazirlikləri pe-

şəkar nüfuzlu təşkilatlar tərəfindən ictimai rəy sorğuları təşkil edə bilər və etməli-

dir. Təbii ki, Nazirliklər öz siyasətlərini sorğuların nəticələrinə uyğunlaşdırmaycaq. 

Parlamentlər isə ictimai fikrə təbii ki, cavab verəcək. Cəmiyyətin fikirlərini sorğu 

etməkdə məqsəd,uzun-müddətli tendensiyaları başa düşməkdir. Lakin,hətta bir ne-

çə yaxşı təşkil olunmuş sorğu elə məsələləri ortaya çıxarar ki, Müdafiə Nazirliyi, 

həmən onları diqqətə almalıdır. Məsələn, 2002 –ci ildə Ukrayna  İqtisadi və Siyasi 

Araşdırmalar Mərkəzinin apardığı sorğu göstərdi ki, sorğu olunanların 40%-i isla-

 

239

hatların “kifayət qədər olmadığı” qənaətində olmuş,başqa 40%-isə “bizə etibarlı in-

formasiya verilmir” demiş və sadəcə 4%dən çoxu hesab edir ki,”planlaşdırılmış is-

lahat prosesi baş verir”. Faktiki olaraq, Müdafiə Nazirliyi həmən dövrdə islahat 

kursu müəyyənləşdirirdi. Müdafiə nazirliyi rəsmiləri ictimai fikirdə böyük ucurum 

müəyyən etdikdə,vəziyyəti düzəltmək üçün hərəkətə keçməlidir. 

Hər bir Müdafiə nazirliyi hərbi tələbatları və müdafiə siyasətini cəmiyyətə izah 

etməlidir. Məzmun çoxtərəfli və  həqiqət olmalıdır. Nazirliklər sənədləri hökümət 

idarələrinə və Parlamentə yaymalıdırlar. Onlar çap və elektronik formada eyni şeyi 

media və cəmiyyət üçün də etməlidirlər. Siyasi rəhbərlik və geniş ictimaiyyət Si-

lahlı Qüvvələrin inkişafını izləməsi və onun vəzifələrini başa düşməsi üçün, hər bir 

Müdafiə nazirliyi davamlı informasiya axınını təmin etməlidir. O, milli təhlükəsiz-

lik konsepsiyaları,müdafiə konsepsiyaları,hərbi doktrinalar və güc strukturu planla-

rı; beynəlxalq siyasət üzrə  sənədləri,məsələn,NATO inteqrasiya strategiyaları  və 

başqa sənədləri əhatə etməlidir. Parlamentə edilən hesabat və ya yuxarıda danışdı-

ğımız ”Ağ Sənəd” həmən informasiya axınının bir hissəsi olmalıdır. Bucür infor-

masiyanın verilməsi müdafiə strukrurlarının xeyrinədir.çünki  yaxşı məlumatlı icti-

maiyyət Nazirliyin və Baş Qərargahın səylərinin başa düşəcək və dəstəkləyəcək. 

Bu sahədə yeni demokratik ölkələrin ümumi fəaliyyəti necədir? O dəyişir,la-

kin,bir çox hallarda tələblərə cavab vermir. Ən yaxşı halda tələblərə cavab vermir. 

Hətta, bu işlə maraqlanan adi müşahidəcilər ilk növbədə baxdıqları Nazirliyin elek-

tronik saytlarında bu çatışmazlıqları görə bilirlər. Onlar çox konkret informasiyalar 

vermir,baxmayaraq ki, sayt Müdafiə nazirliyi rəsmilərinin orden-medallı formalı 

şəkilləri ilə az deyil.Qərb ökələrində mülki və hərbi qulluqçulara paylanan bir çox 

sənədlər yeni demokratik ölkələrdə ya gizlilikə, ya da gizlətməklə saxlanılır. Digər 

tərəfdən,Müdafiə Nazirlikləri hərbi islahatla bağlı həmən sənədləri NATO qərarga-

hına göndərirlər, onlar bütün 25 NATO üzv ölkələri tərəfindən oxunur, İndi Brüs-

sel SNT və MAP üzvü olan ölkələrin hərbi islahatla bağlı sənədlərini daha çox öl-

kəyə paylayır, nəinki bu ölkələrin öz Müdafiə Nazirlikləri. Hər bir demokratik öl-

kənin və hər bir ölkənin öz sirləri və gizli sənədləri vardır. Lakin Milli Təhlükəsiz-

lik Konsepsiyası o sıraya aid deyil. Onun üçün əsas yoxdur. Onalr hökümət tərəfin-

dən hazırlanmış və parlament tərəfindən qəbul olunmuş və ictimaiyyətə məlim olan 

açıq sənəd olmalıdır. NATO üzvü olmaq istəyən ölkələr üçün şəffaflıq və hesabat-

lılıq tədqiqatı bu nəticəyə gəlmişdir: ” Bir çox dövlətlər başqa hökümətləri və bey-

nəlxalq təşkilatları özlərinin hərbi məsələləri ilə bağlı məlumatlandırmağa daha hə-

vəslidirlər, nəinki özlərinin qanunvericilərini,vətəndaş cəmiyyətlərini və geniş icti-

maiyyətini. Bu belə olmalı deyil. Daha çox infomasiyanı öz xalqına yox, xaricilərə 

sızdıran dövlətlər təriflənə bilməz”. 

Müdafiə nazirliyi daxili və xarici səbəblərə görə uzaqgörən informasiya və icti-

mai əlaqələr strategiyası qurmalıdır. Brüssel,üzvlük məsələsində ictimai rəyə xüsu-

 

240

si diqqət yetirir. Ümidverici namizədlərin hökümətləri üzvlüyün öhdəlikləri və 

onun nəticələri ilə bağlı məzmünlu ictimai müzakirələr artırmalı və uzun müddətli 

dəstəyin  zəruriliyini vurğulamalıdırlar.  İkinci genişlənmə raundu ərəfəsində 

NATO –ya girməyə ümidli olan ölkələrin əldə etdiyi nailiyyətləri NATO qiymət-

ləndirdiyi zaman,cəmiyyət ilə müdafiə siyasəti aparan rəhbərlik arasındakı münasi-

bətlər maraq dairəsinə çevrilmişdir. Niderlandiya Xarici İşlər Nazirliyi NATO üz-

vlüyünə namizədlərin qiymətləndirilməsi adında  bir sorğu tapşırmışdır. Latvia ilə 

bağlı sorğunun nəticələri göstərdi ki, onun Müdafiə Nazirliyi “lazımi məlumatdan 

daha çox”  məlumatı təmin etmişdir və “böyük həcmlı (rəsmi) sənədlər da onun in-

ternet saytında yerləşdirilmişdir” və Baltik müdafiə və xarici işlər nazirlikləri içəri-

sində Latviya Müdafiə Nazirliyinin məlumatları ən şəffaf və tam olmuşdur. 

Müdafiə nazirliyində  İctimai  Əlaqələr və  İnformasiya  İdarəsi təsis edilmişdir. 

Aşağıdakı kimi uzun-müddətli vəzifələri olan ictimai əlaqələr strategiyası forma-

laşdırılmışdır: tələb olunan və xərclənən resurslara, hərbi quruculuğun prioritetləri-

nə və mövcud problemlərin məhv edilməsinə ictimaiyyətin anlamını qazanmaq; ic-

timai inam qurmaq və silahlı qüvvələrin nüfüzunu qaldırmaq. O, həmçinin, hərbi 

məlumatlara çıxışı açıq etmək vasitəsilə  və silahlı Qüvvələr üzərində demokratik 

nəzarət konsepsiyasının ictimaiyyətə  məlumatlandırılması vasitəsilə,cəmiyyətdə 

demokratik inkişafı gücləndirmək niyyəti güdür. Son və mühüm olan, cəmiyyətin 

müdafiə üçün ehtiyaclarını, onun dəyərini  və məsuliyyətlərini milli hökümətlə və 

həmçinin,yerli hökümət və qeyri-hökümət təşkilatları ilə təmasda olaraq müzakirə 

etmək məqsədi güdür. 

Bütün bunlar müdafiənin demokratik cəmiyyətdə  tələb etdiyi lazımi psixoloji 

təkamülə sövq edəcəkdir. İctimai münasibətləri və ictimai rəyi formalaşdıran ener-

jili ictimai əlaqələr proqramı silahlı qüvvələr və müdafiə xərcləri üçün artan dəstəyi 

göstərdi. Ukraynada və Moldovada təhlükəsizlik islahatı üzrə dərc edilən material 

“Ukrayna üçün Gündəlik” bölməsini düzəlişlə yekunlaşdırır: “Ağıllı informasiya 

siyasəti informasiyanı söndürməyə yox,inam yaratmağa məqsədlənmışdır”. Bu hal-

da “ağıllı” üçün  “dərk edən” və “uzaqğörən” uyğun sinonimlərdir.Ukraynanın si-

yasətçiləri diktator və demokratik siyasi sistemlər arasındakı  fərqi dərk etməli və 

bir çoxları dərk etmişlər.Diktatorluq hesab edir ki, güc informasiyanın gizliliyində-

dir;demokratik ölkələr hesab edir ki, güc informasiyanın sərbəst yayılmasındadır. 

Biz bütövlükdə cəmiyyətlə bağlı işlərə baxırdıq və indi isə gəlin “mülki cəmiy-

yətə” baxaq. Mülki cəmiyyət ümumiləşmiş ifadə olaraq qeyri-hökümət təşkilatları-

nı, media,akademiya və digər qurumları əhatə edir. Mülki cəmiyyətin ümumiləşmiş 

təsviri aşağıdakı kimi ola bilər: “cəmiyyətin ictimai işlərdə,ictimai firavanlıqda ma-

rağı olan və hadisələrin gedişini daha yaxşıya dəyişmək üçün öz fikrini hamıya,öl-

kənin vətəndaşlarına  və siyasi liderlərinə  məlum edən”. Mülki cəmiyyət, Hökü-

mətlə cəmiyyət arasında vasitəçi kimi hərəkət edir”; o cəmiyyətin qayğılarını Hö-

 

241

kümətə çatdırır və hökümətin addımlarını  cəmiyyətə izah edir. Qərb cəmiyyətləri 

boyunlarına alırlar ki,siyasətçilərin,hərbçilərin və siyasi ekspertlərin gündəlik işlə-

rindən başqa,geniş ictimaiyyət hökümətlərin təklif etditi qərarları qəbul etməlidir. 

Onların razılığı, ictimai müzakirələrdə, mediada, elmi cəmiyyətlərdə, qeyri-hökü-

mət təşkilatlarında və xüsusilə, müstəqil olan lakin zaman-zaman hökümətin xahişi 

ilə ona öz təcrübəsi ilə kömək edən dövlət siyasəti institutlarında görünə bilər. 

Mülki cəmiyyətin xaraketristikaları vardır. 

Müdafiə nazirliyi üçün əsas maraq kəsb edən, təhlükəsizlik və müdafiə məsələ-

ləri ilə  məşğul olan ictimai siyasi institutlarıdır. Onlar özlərinin xaricdəki qohum 

institutları ilə işləyirlər və o da keçid dövrü yaşayan ölkələr üçün əhəmiyyət daşı-

yır. Mülki cəmiyyət müxtəlif növlü məsələlərdə, milli təhlükəsizlik siyasəti,hərbi 

strategiya,silah alışı, hərbi xidmətçilərin hüququ, pensiya və əlaqədar məsələlər üz-

rə informasiya və dəstəkverici rolu ilə mühüm rol oynayır. Siyasi İnstitutlar həm də 

hökümət vəzifələri üçün, spesifik analitik layihələrdə iş üçün və müstəqil məsləhət 

və yenilikçi perspektivlər üçün mülki ekspertlər mənbəyi ola bilər. İndi hər bir öl-

kənin belə bir institutu var, bir çox ölkələrdə bir neçə, digərlərində isə daha çoxdur. 

Onların bir çoxu,baxmayaraq ki, az hissəsi,Qərbdəki özlərinin analoji böyük təşki-

latları ilə bərabər çalışırlar. Onların ortaya çıxması və işi müsbət haldır. Baxmaya-

raq ki, onların az bir hissəsi müdafiə sahəsində fəallıq edir,lakin onlar, tez-tez key-

fiyyət dərəcəsi diqqəti çəkən tədqiqat və analizlər edirlər. Müdafiə nazirlikləri,on-

ların təkcə Qərbin güclü beynəlxalq siyasi institutlar ailəsi ilə əlaqələrinə görə yox, 

ümumiyyətlə onların işlərindən çox faydalana bilərlər. 

Sonda media da vardır. Müdafiə nazirliklərinin media ilə rahat münasibətləri 

yoxdur, lakin bu vəziyyət həm yaşlı, həm də yeni demokratik ölkələrdə eynidir.Me-

dia, müdafiə  rəsmilərini məlumatları  və faktları  həvəssiz yaydıqlarına görə  və si-

lahlı qüvvələri və ya Nazirliyi pis durumda qoya biləcək bütün hadisələri gizlətmək 

cəhdinə görə tənqid edir.Müdafiə nazirlikləri medianı sensasiya axtarmaqda,birtə-

rəflilikdə və müdafiə sektorunun fundamental problemlərinə maraqlarının olmama-

sı və onları dərk etməməsi ilə tənqid edir. Hər iki tərəfdən edilən ittihamlarda bö-

yük həqiqət vardır. Lakin,ictimai siyasi institutlar,media və bütövlükdə  cəmiyyət 

ən azı bir çox hallarda müdafiə sahəsində qarşılıqlı,ciddi ictimai debatlar keçirmə-

yə başladılar. Müdafiə nazirliklərinin özlərinin mətbuat idarələri və nümayəndəlik-

ləri vardır və mətbuatı məlumatlandırmaq və maarifləndirmək prosesi onlardan ası-

lıdır. Digər tərəfdən,bir çox yenilikçi yanaşmalar faydalı ola bilər. Latviyanın silah-

lı qüvvələrinin media üçün xüsusi günləri vardır, həmin gün bir çox media nüma-

yəndələri adı əsgərin təcrübə və həyatını birbaşa yaşayır. Onlar təlim mərkəzində 

gecə və gündüz qalır, hərbi forma geyinir, başına dəbilqə qoyur və silah (mərmi-

siz)daşıyır. Hər iki tərəf bu tədbirin uğurla keçdiyini, faydalı olduğunu  və müntə-

zəm olaraq təkrarlanmasını arzu etmişlər. 

 

242

Nazirlik və Yaxınlaşan Qərb 

 

NATO və AB-nin şərqə doğru irəliləməsi,yaxın ölkələri əhatə edən və digər-

ləri tərəfindən uzaqdan müşahidə edilən yavaş qabarma ilə müqayisə olunur. 

Lakin beynəlxalq təsisatlar axına nəzarət etmir.Hansı ölkənin bu təşkilatlara 

girməsi o ölkənin öz hökümətinin siyasətidir,parlamentinin qərarıdır və cəmiy-

yətinin seçimidir. Ölkə Alyansa girməyə niyyətdə ola bilər və ya qərar vermək-

də tərəddüd edər və ya son nəticəsi üzvlük olmayan münasibətlər qurmağa üs-

tünlük verər. Bu cür fərqli vəziyyətlər üçün, NATO Sülh naminə Tərəfdaşlıq ki-

mi təkmilləşmiş proqramlar hazırlamışdır. Bu proqram çoxlu ölkələrlə intensiv 

əməkdaşlığa gətirmişdir. Lakin müxtəlif vəzifələri yerinə yetirmək sahəsində 

ölkənin  əməkdaşlığının intensivliyi və  uğuru heç də onu üzvlüyə  gətir-

mir.NATO ilə hər hansı ölkənin qarşılıqlı əlaqəsində Müdafiə nazirlikləri aparı-

cı rol oynayır. Onlar gündəlik işgüzar münasibətlərə  məsuldurlar və Silahlı 

Qüvvələr onlarla ən yaxın əməkdaşlıq edən təsisatlardır. 

NATO genişləndikcə, o, yeni təhlükəsizlik mühitinə  hərbi cəhətdən cavab 

verərək dəyişir. Onun genişlənməsi başladığı zaman 1991-ci ildə hazırlanmış 

Strateji Konsepsiyaya malik idi. 1999-cu ildə Vaşinqton Sammitində    qəbul 

edilmiş yenilənmiş Konsepsiya yeni riskləri və  təhlükələri aydınlaşdırdı,əsas 

problem kimi böhranlı vəziyyətlərin həll edilməsini irəli çəkdi və zonadan kə-

nar əməliyyatları və ya “V Maddə olmayan” missiyaları da konsepsiyaya daxil 

etdi. Ərazı müdafiəsi NATO-nun əsas funksiyası olaraq qalır. Lakin NATO ar-

tıq NATO-dan kənar ərazilərdə meydana gələn potensial təhlükələrə qarşı dur-

masa və əməliyyatları necə aparmaq planlarını və yeni missiyalar üçün qüvvə-

ləri necə əldə etməni kökündən dəyişməsə,öz təhlükəsizliyini təmin edə bilməz. 

Bütün NATO-ya daxil olmaq istəyən ölkələr öz hərbi strukturlarını tamamilə 

təkrarlamadan Alyansın strukturu ilə ahəngləşdirməlidir. 

Siyasi tələblərə  gəlincə, onlar ilk dəfə 1995-ci ildəki Genişlənmə  Tədqiqa-

tında bəyan edilmişdir. NATO –ya girmək ümidində olan ölkə özünün daxili si-

yasətində  və qonşularla münasibətdə müəyyən davranış qaydalarına riayət et-

məlidir. Onun ordu üzərində açıq-aşkar mülki nəzarəti və silahlı qüvvələri isla-

hat etmək və saxlamaq üçün iqtisadi imkanları  və üzvlük üçün müdafiə hazır-

lıqlarına aparıcı istiqamətləri olmalıdır. Etnik mübahisələri və münaqişəli ərazi 

iddiaları olan dövlətlər öz mübahisələrini dinc yollarla həll etməlidirlər. O,Sülh 

Naminə Tərəfdaşlıq proqramlarında iştirak etməli,regional təhlükəsizliyə töhvə 

verməli və beynəlxalq sülhməramlı missiyalarda iştirak etməlidir. Bütün bu şər-

tləri yerinə yetirmək heç də üzvlüyə təminat vermir. Qərarlar hər ölkəyə ayrıca 

yanaşma ilə bağlı veriləcək. 

 

243

1999-cu ildə qəbul olunan Üzvlük Fəaliyyət Planı və ya MAP, Tədqiqatdan 

daha çox ətraflı tələblər ortaya qoyur. MAP,perspektiv üzvlər üçün hərbi plan-

laşdırmanı  təkmilləşdirmək məqsədi güdür. Namizəd ölkə, NATO-ya müdafiə 

islahatı fəaliyyətini ətraflı irəli sürərək illik milli müdafiə planları təqdim edir. 

Buraya qüvvələrin təkmilləşdirilməsi,planlaşdırması,müdafiə resurlarını idarə-

etmə, iqtisadi siyasət və NATO-nun Strateji Konsepsiyasında ifadə olunan mis-

siyaları həyata keçirmək üçün silahlı qüvvələrin qarşılıqlı uzlaşmasını yaxşılaş-

dırmaq daxildir. NATO, ölkənin irəliləyişini qiymətləndirir,onu texniki və siya-

si istiqamətlərlə təmin edir və müdafiə planlaşdırması təcrübəsi ilə təhciz edir. 

Kömək, mülki və  hərbi qulluqçuların hərbi planlaşdırma üzrə  təcrübəsizliyini 

aradan qaldırmaq və mülki və  hərbi təcrübənin aşağı olduğu sahələrdən ibarət 

bölmələri gücləndirməkdir. 

NATO MAP-a qəbul edilən ölkələrlə bağlı siyasi qəraq verir,lakin o qərar 

gələcək üzvlük üçün qəti surətdə verilmiş  vəd deyil. Digər tərəfdən,ölkəyə 

MAP təklif edilməyə də bilər,amma onunla çox dərin və tələbkar müxtəlif mü-

dafiə  əməkdaşlığı proqramları aparıla bilər. Burada Ukrayna misal ola bilər. 

2002-ci ildə Ukrayna MAP almağa ümid edirdi, lakin əvəzləyici NATO-Ukray-

na Fəaliyyət Planı təklif edildi. Onun məqsədi Ukraynanın Avro-AtlantikTəhlü-

kəsizlik strukturlarına tam inteqrasiyası yolunda strateji vəzifələrini və priori-

tetlərini aydın surətdə ayırd etmək idi. Bu Plan mövcud və  gələcək NATO-

Ukrayna münasibətlərinə strateji çərçivə hazırlamaq üçün formalaşdırılmışdır. 

Fəaliyyət Planı,2003 və 2004 üçün iki dənə NATO-Ukrayna Hədəf planla-

rı(NATO-Ukraine Target Plans) ortaya qoymuşdur. Faktiki olaraq onlar, MAP 

ölkələrinin hazırladığı illik planların məzmunu ilə eyni olmuşdur. Onlar Ukray-

nanın həyata keçirməli əsas vəzifələri və atmalı konkret addımları siyahılaşdı-

rır. 2004-ci ilin Hədəf Planının 64 vəzifəsi və 229 fəaliyyəti olmuşdur. 

Hətta Fəaliyyət Planından öncə,Ukrayna özünün Sülh Naminə Tərəfdaılıq və 

Planlaşdırma və İcmal Prosesi çərçivəsində əhəmiyyətli tam fəaliyyət proqramı  

hazırlamışdır. NATO Ukraynanın Silahlı Qüvvələrini qiymətləndirmiş  və onu,  

müdafiə siyasəti,silahlı qüvvələr üzərində demokratik nəzarət və uyğun maliyyə 

və iqtisadi planlar üzrə  məlumatla təmin etmişdir. Müdafiə  İslahatı üzrə Birgə 

İşçi Qrupu NATO-Ukrayna daimi məsləhət mexanizmidir və onun məqsədi mü-

dafiə və təhlükəsizlik sektorunda islahat əməkdaşlığından ibarətdir. O, Ukrayna 

və NATO müttəfiqləri üçün,müdafiə planlaşdırması kimi ümumi islahatlari 

paylaşmaq forumu kimi istifadə olunur. Birgə  İşçi Qrupu,SNT çərçivəsində 

Qüvvələrin Statusu Sazişi-nin (PfP Status of Forces Agreement) ratifikasiya 

edilməsinə,NATO-Ukrayna Təhlükəsizlik Sazişinin yaradılmasına, Ukraynanın 

Ev Sahibi Ölkə Dəstək Sazışıni (Host National Support Agreement) imzalama-

sına və  Tərəfdaşlıq Təlim Mərkəzinin təsis edilməsinə  şərait yaratmışdır. 

 

244

O,həmçinin, Silahlı Qüvvələrin İslahat və İnkişaf üzrə Dövlət Proqramına məs-

ləhətçi kimi xidmət edir. Ukrayna özünün NATO ilə daha konkret əməkdaşlıq 

sahələrindən biri kimi fövqaladə hallarda mülki planlaşdırmaya diqqət yetirir. 

Proqramların say hesabı heç də əhəmiyyətli irəliləyişin olduğuna dəlalət etmir. 

Plan qarışıq fikirlərə gətirdi. NATO və Ukrayna haqqındakı Tədqiqat,  NATO-

Ukrayna Fəaliyyət Planı və İllik Hədəf Planlarını “ruhlandırıcı olmayan faktlar” 

kimi təsvir edir. Planların arxasında,Ukraynadakı vəziyyətlə bağlı kiçik izahat, 

bir neçə tam və aydın vəzifələr və  tələblərə cavab verməyən icra proqramları 

vardır. Fəaliyyət, prosedurların “uğurla başa çatdırıldığı” istiqamətində tenden-

siya ilə xarakterizə olunur, yəni, konfransların keçirilməsi,təkliflərin hazırlan-

ması və qanunlar qəbul edilməsi ilə. 

Fəaliyyət Planının çox hissəsi Ukrayna Müdafiə Nazirliyində hazırlanmış-

dır,lakin o Brüsseldə NATO tərəfindən nəzərdən keçirilmiş  və  bəyənilmişdir. 

Fəaliyyətləri istiqamətləndirən  əsas struktur NATO-Ukrayna Komissiyasıdır. 

O,İllik Hədəf Planı qəbul edir və Plan “birgə razılaşdırılmış prinsiplər və vəzi-

fələr”-dən ibarətdir. O, irəliləyişə nəzarət edir. Onun beş NATO-Ukrayna Birgə 

İşçi Qrupuları var və onlar da İllik Hədəf Planları çəkib hazırlayır: Müdafiə is-

lahatı üzrə,İqtisadi Təhlükəsizlik üzrə, Mülki Fövqaladə Planlaşdırma üzrə, 

Elm və  Ətraf Mühiti Qoruma üzrə    və Silahlanma üzrə qruplar. Fakt odur ki, 

NATO da bürokratik sistemdir, həm təbiətinə,həm də zərurətə görə. O beynəl-

xalq və hərbi işçilərlə, direktorluqlarla, idarələr və şöbələrlə dolu böyük qurğu-

dur.Fərdi olaraq, onlar özlərinin xüsusi illik proqram və büdcə ayırmalarına uy-

ğun olan, hec də  tərəfdaş ölkənin prioritet tələbatlarını analiz etmədən, layihə 

və proqramları təşviq edir.  

NATO və  dəstəkverən dövlətlərin məsləhətlərində  də problemlər olmuşdur 

və bu məsələ Qərbdə dərc olunan yazılarda az –az hallanır. Aşağıdakı rəy Dani-

marka Ordusunun Briqada Generalı Klemmesen (Clemmesen) tərəfindən edil-

mişdir. O Baltik Müdafiə Akademiyasının Komandanı idi və bu işdən öncə o, 

Danimarkanın Baltik Dövlətlərində hərbi attaşesi işləmişdi. Onun bu keçmiş so-

vet respublikalarında müdafiə islahatı ilə bağlı biliyi dərin və genişdir. Klem-

mesenə görə,lahihələrin məsləhətçiləri və dəstək zabitləri burada işlədikləri za-

man hər  şeyi həvəslə yerinə yetirirlər. Digər tərəfdən, onlar təəssüf ki, yəqin 

ki,özləri yerli müdafiə islahatı ilə bağlı ilkin bilik və ya anlama malik deyillər. 

Onlar ancaq öz qüvvələrinin inkişafını əks etdirən öz sistemlərini və öz dövlət-

lərinin son zamanlardakı siyasi-iqtisadi,geo-strateji tələblərini bilirlər. Onların 

çoxu az müddət qaldığından başqa məsələləri öyrənə bilmirlər və başqaları isə 

öyrəndiklərini qəbul etməyə  çətinlik çəkirlər. Görünür, dəstəkverici zabitlərin 

çoxu erkən dəstək və məsləhət təşəbbüsləri haqqında çox az biliyə sahibdirlər. 

 

245

Bu cür biliyin mövcud olduğu yerdə,əvvəllər görülmüş  işlər ilk baxışdan rədd 

edilir. 

Bütün bu Qərb köməyi xoş  məramlıdır, bir qismi tam faydalı ola bilər,çox 

hissəsi  isə koordinasiya olunmur və  həm də o çox ola bilər. Yeni demokratik 

ölkələrə yönəlmiş tələblər budaqlandığından, müxtəlif Qərb kömək proqramları 

da çoxaldı. Onlar çoxtərəfli,ikitərəfli olub və bəzən də müstəqil Qərb təsisatla-

rının təşəbbüsləri kimi diqqəti çəkir. Məsələn, 2001 –ci ildə Ukraynanın NATO 

müttəfiqləri ilə 250 çoxtərəfli və 500 ikitərəfli proqramları vardır.NATO Hədəf 

Planları onlara əlavələr etdi. Baltik dövlətləri də  kənar təcrübələrin dalğası ilə 

əhatə olunmuşdu. Bu ekspertlərin doluşması ilə bağlı ekspert rəyinə görə,öz 

Müdafiə nazirliklərində Baltik mülki şəxslərə və hərbçilərə öz işlərində nə dəs-

təkçi təşkilatlar və ölkələr tərəfindən verilən təkliflərin(çox vaxt koordinasiya 

edilməyən və  qısa müddətli məsləhət və kömək ilə),nə  də,heç də xaricə  səfər 

edənlərin dəstələri ilə və səfər edilən xarici görüşlərlə kömək olmamışdır. 

Alyansa daxil olan çoxlu yeni üzvlərlə,mülki və hərbi işçilərin sayı davamlı 

olaraq artır və yeni direktorluqlar və idarələr  əlavə olunur.Gələcək illərdə baş 

verəcək məsələ iki bürokratiya ilə üzləşməkdir, biri Brüsseldə,digəri isə yeni 

demokratik ölkələrin paytaxtlarında. Hə ikisi müxtəlif mentalitetə  və davranış 

yollarına malikdirlər. Bürokratiyaya yuxarıdan aşağı baxmaq olar,ancaq bu təsi-

satlar vasitəsilə və onların özü ilə biz öz işimizi görürük. Ona görə də, Müdafiə 

nazirlikləri Qərb bürokratiyalarının qayda və prosedurlarını yaxından öyrənməli 

və NATO və AB-ni isə onların xüsusi institutlaşmış davranışları baxımından 

araşdırmalıdırlar. Hal-hazırda,biz tez-tez strategiyalar haqqında,uzaqgörən da-

xili və ya beynəlxalq dəyişikliklərə nail olmaq üçün böyük çərçivələr haqqında 

eşidirik. Az-az hallarda xatırlanan taktikalar ondan çox olmasa da, eyni dərəcə-

də əhəmiyyətlidir.  

Bu o demək deyil ki, Müdafiə Nazirlikləri Qərb ekspert məsləhətlərinə qulaq 

asmamalıdırlar,əksinə. Bilavasitə təcrübəli yüksək rütbəli hərbi komandir və ya 

mülki qulluqçu Hökümətlərə  və Müdafiə nazirliklərinə  dəyərli məsləhət verə 

bilər. Ən yaxşı,daha uğurlu nümunə Beynəlxalq Müdafiə Məsləhət Komitəsidir 

və o General Qarri Gonsonun (General Sir Garry Johnson) sədrliyi altında 

1995-ci ildə Estoniya,Latviya və Litvanın Xarici İşlər və Müdafiə Nazirlikləri-

nin xahişi ilə Baltik Dövlətlərinin Hökümətlərinə təhlükəsizlik sektoru islahatı 

üzrə strateji məsləhət vermək üçün yaradılmışdır.Komitəyə,Baltik Dövlətlərinin 

arzularına rəğbətlə yanaşan, hər ölkədən bir nəfər olmaqla üzvlüyə qəbul edilir-

di: Böyük Britaniyadan başqa, Amerika Birləşmiş  Ştatları,Almaniya,Danimar-

ka,Norveç,İsveç,Finlandiya və sonralar Fransa da üzv oldular. Üzvlərin hamısı 

təhlükəsizlik sektorunun müxtəlif sahələri üzrə yüksək rütbəli və hörmətli xa-

dimlərdir. Komitənin kollektivinin keçmiş təcrübəsinə baxsaq, onlar NATO və 

 

246

BMT kimi beynəlxalq təşkilatlarda,təhlükəsizlik və müdafiə sektorunun bütün 

sahələrində, diplomatiyada,siyasət sahəsində,QHT sektorunda və institutlarda  

yüksək səviyyədə təcrübəni əhatə edir. 

Komitə strateji səviyyədə  işləyərək birbaşa Dövlət Başçılarına və Nazirlərə 

hesabat verirdi.  Belə şərt qoyulmuşdu ki, heç bir Komitə üzvü öz ölkəsində və-

zifə tutmalı deyil və belə olduğu halda Komitənin verdiyi məsləhətlər müstəqil 

və dürüst olur və dəstək verən ölkənin maraqlarını ifadə etmir. Komitənin daimi 

ofisi,katibliyi olmalı deyil və dəftərxana işləri minimuma endirilməlidir.Komitə 

üçün maliyyələşmə sadə  işdir: Komitə üzvünün xərclərini dəstək verən ölkə 

ödəyir və səfər etdikləri zaman səfər edilən ölkə ölkədaxili xərcləri ödəyir. Ko-

mitə müntəzəm olaraq ayda bir dəfə, ya da ən çoxu altı  həftədən bir səfərlər 

proqramı  təşkil edir. Bu cür qurum, Baltik dövlətlərində  məhsuldar oldu və 

proqram 1999-cu ildə bağlandı və o vaxta kimi islahat prosesi möhkəmləndiril-

di və bu üc dövlət NATO və AB üzvlüyünə doğru yola tam hazırlıqla çıxdı.