1 Willem F. van Eekelen

202

.  

Polis təlimi. 1998-ci ildə,ATƏT bu günə qədər UNTAES(Birləşmiş Millətlərin 

Şərqı Slavoniyada Müvəqqəti İdarəçiliyi) tərəfindən idarə olunan Şərqı Xorvatiya-

nın bölgəsi olan Danyub bölgəsində polis fəaliyyətinin müşahidə edilməsinə razılıq 

verdi

203

. İştirakçı dövlətlər yerli polis fəaliyyətinin münaqışə həlli çərçivəsində mü-

şahidə edilməsini,xüsusilə  də, münaqışə sonrası rehabilitasiya mərhələsində  əhə-

miyyətini tezliklə anladılar

204

. 1999-cu ildə İstanbul Xartiyasının §44 vasitəsilə,on-

lar ATƏT-i mülki polis müşahidəçiliyinə, polis təliminə(o cümlədən, qacaqmalçılı-

ğa qarşı), yerli polis  xidmətinə və çoxmillətli polis formalaşdırılmasına cəlb etmə-

yə  qərar verdilər. Onlar demokratik və peşəkar polis qüvvələrinin hazırlanması-

nın,siyasi və hüquqi çərçivə olmadığı halda baş verə bilmədiyini qəbul etdilər,cün-

ki bu çərçivədə polis öz tapşırıqlarını demokratik prinsiplər və qanun aliliyinə uy-

ğun yerinə yetirə bilir. İnsan hüquqları pozuntularına hüquqi müdafiəni təmin et-

mək imkanı olması üçün və həmçinin, həbsxana sistemi islahatlarına məsləhət və 

kömək üçün müstəqil hüquq sistemi tələb olunur§45. 2001-ci ilin Dekabrında  yeni 

təhlükəsizlik qorxularına qarşı strategiyanın bir hissəsi kimi, Buxarest Nazirliklər 

Səviyyəsindəki Görüşü ATƏT-in imkanlarını gücləndirməyə, müraciət  əsasında, 

iştirakçı dövlətlərə polis işlərində texniki yardım etməyə  qərar verdi.  O, həmçi-

                                                            

200

 FSC.DEC/16/02 of 27 November 2002. 

201

  İndiyə kimi, Vyanada üç sonrakı konfrans keçirilmişdir 1997, 1999 və 2002-ci ildə (respective 

“Consolidated Summary”: FSC.GAL/15/97 of 30 September 1997, FSC.GAL/82/99 of 9 July 199 and 

FSC.GAL/122/02 of 8 October 2002) 

202

 Yeni təhlükəsizlik qorxuları ilə mübarizə üçün ATƏT-in hazırladığı strategiya dörd məqsədi 

güdür: terrorçuluğu maliyyələşdirmənin ləğv edilməsi,bütün növ qanunsuz qaçaqmalçılığa qarşı 

mübarizə(narkotik,SALW, və s.), polis qüvvələrinin işinin təkmilləşdirilməsi, və daha səmərəli sərhəd 

idarəetməsi. 

203

 PC.DEC/239 of 25 June 1998. 

204

 On policing, see the special issue devoted to the matter by International Peacekeeping (Volume 6, 

No 4, Winter 1999). 

 

263

nin,ölkə  təşkilatlarının və xüsusiləşmiş beynəlxalq və regional təşkilatların polis 

ekspertləri üçün müntəzəm görüşlərinin keçirilməsini tövsiyə etmişdir. Nəhayət, o 

Daimi Şuraya tapşırmışdır ki, ATƏT-in polislə əlaqədar fəaliyyətlərini Baş Katib 

tərəfindən illik təqdim olunan xüsusi hesabat əsasında nəzərdən keçirsin

205

. 

2002-ci ilin sonuna, ATƏT-nin Katibliyi Strateji Polis İşləri Şöbəsi (SPMU)ilə 

təhciz edildi. Şöbənin indi səkkiz beynəlxalq işçısi var (o çümədən,rəhbər kimi Baş 

Polis Müşaviri) və onlar iştirakçı dövlətlərin polis nəzarəti ehtiyaclarını və planlaş-

dırmalarını qiymətləndirmək haqqında saysız müraciətlərinə cavab verirlər. Onların 

fəaliyyəti Avropa Şurasının, uyğun QHT-lərin,harada mümkün olsa, beynəlxalq 

polis Akademiyalarının təcrübəsinə arxalanır. SPMU ekspertləri ATƏT-in bir çox 

sahə missiylarında da fəaldırlar. Bu xüsusilə Cənubi Şərqi Avropada davam edən 

dərd Uzun-Müddətli Missiyada baş verir. SPMU Qafqazlar və Orta Asiyaya da 

cəlb olunmuşlar.  Şöbə polis nəzarəti məsələləri, təşəbbüsləri,texniki metodları, 

əməliyyatları,yardım proqramları,maliyyə imkanları, öyrənilən təcrübələr və yaxşı 

praktikaları üzrə məlumat bazası qurur. 

 

Cədvəl 5: ATƏT-in Polis Xidməti Fəaliyyəti

206

  

  

                                                        Qafqaz  

Ermənistan: Yerevanda fövqaladə hallara cavab verən müasir polis siste-

minin yaradılması; Yerevanın bir rayonunda yerli polis nəzarəti modelinin hə-

yata keçirilməsi; polis təlim mərkəzində polisə qəbul olunan yeni polislər üçün 

müasir təhsilə kömək, kompyuter avadanlığı,İnternet çıxışı və başqa aparıcı öl-

kələrdəki polis təlimi mərkəzlərinə müəllimlərin tanışlıq səfərləri. 

Azərbaycan: Yeni polis qüvvələrinə təlim keçmək üçün Daxili İşlər Nazir-

liyi ilə birgə yardım proqramları formalaşdırmaq; yerli polis nəzarəti modelinin 

həyata keçirilməsi; analitik dəstək vasitəsilə narkotik soruşdurması  imkanlarını 

gücləndirmək. 

Gürcüstan:Əməliyyat konsepsiyaları hazırlamaq və Daxili İşlər nazirliyi-

nin hərtərəfli islahat planı üçün cədvəl hazırlamaq. 

                                                        Orta Asiya                              

Qazaxıstan: Cinayətgar kəşfiyyat analizlərinin tematik texniki qiymətləndi-

rilməsi 

                                                            

205

 MC(9).DEC/9 of 4 December 2001. Annual Reports on Police Matters : SEC.DOC/2/02/Rev.2 of 

12 December 2002 and SEC.DOC/2/04/Rev.1 of 11 June 2004. The first annual meeting of police 

experts took place in Vienna, in 2003. 

206

 Source : SEC.DOC/2/04/Rev.1 of 11 June 2004. 

 

 

 

264

Qırğızıstan: Narkotikləri qadağan etmək üçün polis araşdırmalarının və polis 

bacarıqlarının təkmilləşdirilməsinə yönəlmiş yardım proqramları;məhsuldar  föv-

qaladə hallarda zənglərə polis-cavab mərkəzi qurulması;milli cinayət məlumatları 

analizi mərkəzinin təsis edilməsi;polis cinayəti müstəntiqləri üçün radio-kommuni-

kasiya sistemlərinin təmin edilməsi; polisin ictimai münaqişə və qarışıqlığı idarə 

etmək bacarığını yaxşılaşdırmaq;yerli polis nəzarəti metodlarının tətbiq edilməsi 

və Milli Polis Akademiyası üçün xüsusi məşğələlərin genişləndirilməsi. 

Tacikistan:Sərhəd polisi qiymətləndirmələri nəzərdə tutulmuşdur, lakin 

Avropa Komissiyasının Orta Asiya üçün Sərhəd  İdarəetməsi proqra-

mı(BOMCA) başlayandan sonra təxirə salınıb. 

Özbəkistan:Beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuş təhqiqat metodları və əla-

qədar cinayət prosedurları  və qanunvericiliyi haqqında təlimlər; Daşkənddəki 

polis Akademiyasını gücləndirmək(İnsan Hüquqları Tədqiqatları Kafedrasının 

yaradılması). 

                                               Cənubi Şərqi Avropa  

Makedoniya:Etnik Alban azlığından seçilmiş yeni polis kadetlərinin təlimi; 

keçmiş böhran zonalarında icra hakimiyyətini həyata keçirmək üçün polisə yardım. 

Xorvatiya: Yığım və seçim metodları üzrə, yenidən qurma variantları,sər-

həd boyu əməkdaşlıq,şahid qorumaq,etnik hadisələri və nifrət cinayətlərini həll 

etmək, donor proqramların və yerli polis nəzarətinin koordinasiyası kimi işlər-

də Daxili İşlər Nazirliyinə kömək. 

Kosovo(UNMİK çərçivəsində)Kosovo Polis Xidməti Məktəbinin təmiri və 

avadanlıqla təmini; ölkə daxili zorakılıqla,insan alveri və yerli polis nəzarəti ilə 

məşğul olmaq üçün beynəlxalq peşəkar polis standardlarının,insan hüquqları-

nın və müasir texniki metodların tətbiq edilməsi. 

Serbiya və Monteneqro: Peşəkar polis xidmətinin inkişafının təşviq edil-

məsi və onun hesabatlılığını və səmərələliyini yaxşılaşdırmaq; Serbiyada polis 

islahatına beynəlxalq yardımın koordinasiyası; Presovo,Medvedya və Bujano-

viç(Cənubi Serbiya) bələdiyyələrində müxtəlif etnik əsaslarda polis qüvvələri-

nin yaradılması. 

 

Sərhəd İdarəetməsi. 1998-ci ildən başlayaraq ATƏT özünün Demokratik Təsi-

satlar və İnsan Hüquqları ofisi vasitəsilə Cənubi Qafqaz və Orta Asiya ölkələrində 

sərhəd xidmətlərinə yardım edən bir neçə layihəyə cəlb olunmuşdur

207

. O, həmçi-

                                                            

207

 ODIHR.GAL/31/0430 April 2004. On the general issue of border guards, see Alice Hills, 

“Consolidating Democracy. Professionalism, Democratic Principles and Border Services”, DCAF 

Working Paper No. 27, Geneva, July 2002. Available at: http://www.dcaf.ch/_docs/WP27.pdf; Alice 

Hills, “Border Control Services and Security Sector Reform”, DCAF Working Paper No. 37, Geneva, 

July 2002. Available at: http://www.dcaf.ch/_docs/WP37.pdf 

 

265

nin, özünün Makedoniya,Albaniya və Gürcüstanda münaqişə həlli fəaliyyətləri çərçi-

vəsində sərhəd müşahidəsi əməliyyatları aparmışdır.9/11 terror hecumundan sonra bu 

məsələ yeni impuls aldı. 2003-cü ildə keçirilən Maastrixt Nazirliklər Şurası səviyyəsin-

dəki Görüşdə  iştirakçı dövlətlər “21- ci Əsrdə  Təhlükəsizliyə  və Stabilliyə yönəlmiş 

Qorxularla məşğul olmaq üçün Strategiya” qəbul etdilər və orada onlar terrorçuluqla 

mütəşəkkil cinayət arasında qarşılıqlı əlaqədən doğan təhdidləri hədəf almağa ehtiyac 

olduğunu və  bütün bunların arasında,”ATƏT Sərhəd Təhlükəsizliyi və  İdarəetmə 

Konsepsiyasının” inkişaf etdirilməsini vurğuladılar(§35). 2004-cü ildə Sofiyada keçiri-

lən ATƏT Xarici İşlər Nazirləri görüşündə qərara alındı ki,konsepsiya bir neçə rəhbər 

prinsiplərin üzərində qurulmalıdır və onların bir qismi təhlükəsizlik sektoru idarəçiliyi 

ilə bağlı idi, məsələn: qanuni sərbəst yerdəyişməyə (insanların, malların,xidmətlərin və 

yatırımın) mane olmadan sərhəd idarəetməsi və  təhlükəsizliyini gücləndirmək; terro-

rizm və mütəşəkkil cinayətin, qanunsuz miqrasiyanın, korrupsiya,qaçaqmalçılıq və qa-

nunsuz daşınmanın qarşısını almaq və imkan verməmək; eyni zamanda milli sərhəd 

xidmətləri arasında əməkdaşlığı təşviq etmək

208

. Konsepsiya 2005-ci ilə qədər başa çat-

dırılmalı idi

209

.  Bu zaman ərzində, 2003-cü ildə Münaqişə Qarşısını Alma Mərkəzində 

bütün əlaqədar işlərə baxmaq  üçün, o cümlədən, missiya zonalarına qiymətləndirmə 

səfərləri etmək daxil olmaqla,ekspertlər qrupu yaradıldı. Ekspertlər təhlükəsizlik sekto-

ru geridə qalan və ya işləməyən ölkələrin(Qafqazlar,Orta Asiya və  Cənubi –Şərqı 

Avropa)sərhəd xidmətinin rəsmilərini sərhəd idarəetməsinin,insan hüquqları standartla-

rı(miqrantların hüquqları ilı bağlı məlumatlılıq) və sərhəd boyu əməkdaşlığı(readmissi-

ya sazişlərinin danışılması,dəqiq məlumat bazası toplanması üçün sənədlərin hazırlan-

ması və miqrasiya axınının paylaşması) üzərində qurulan, ən yaxşı praktikaları ilə tanış 

edirlər. Onlar,həmçinin, sərhəd xidmətlərinin təlim sisteminin islahatına,o cümlə-

dən,peşəkarlaşma və demilitarizasiya işlərinə  də yardım edirlər. ATƏT, 2003-cü ilin 

Mayında qəbul olunmuş Oxrid İrəliyə Doğru Sənədinə davam olaraq bölgəsəl və on-

dan aşağı  səviyyələrdə  Cənubi  Şərqi Avropanın təxirəsalınmaz ehtiyaclarını ödəmək 

üçün Sərhəd Boyu Əməkdaşlıq Proqramını başlatdı(OSCCP)

210

. 

 

Yerinə yetirmə və yetriməmə uçotu 

 

ATƏT zonasında,iştirakçı dövlətlər illik əsasda ciddi zaman hüdudunda sanballı 

sayda müxtəlif siyasi-hərbi informasiyanı paylaşmağa məcburdurlar.Kobud pozun-

tular olan xüsusi halları  kənara qoysaq,indiki yerinə yetirmə problemləri ücdür:  

hesabatların gecikməsi(tələb olunan vaxtda çatdırmamaq), yarımçıq hesabat(yarı və 

                                                            

208

 MC.DEC/2/04 of 7 December 2004. 

209

On the present state of the negotiation see PC.DEL/474/05iayət etmələri üçün /Rev.1 of 20 July 

2005. 

210

 First results of the OSCCP Program : SEC.GAL/228/04/Rev.1 of 28 October 2001. 

 

266

qeyri-dəqiq məlumat bazası) və bir və ya daha çox təqvim ilində hesabat vermə-

mək.  Əsas səbəblər çox hallarda inzibati bacarıqsızlıq və bürokratik maneələrdən 

doğur. Bu cür prosedur problemlərlə məşğul olmaq üçün,1998-ci ildə, TƏF, iki ele-

mentdən ibarət “Elan Etmə və Yada Salma Mexanizmi” yaratmışdır. Birincisi, uy-

ğun son vaxt həddindən iki ay öncə,Münaqışə Qarşısını Alma Mərkəzinə tapşırılır 

ki, o bütün iştirakçı dövlətlərə özlərinin öhdəlikləri ilə bağlı xatırlatsın və bu öhdə-

liklərə vaxtında riayət etmələri üçün onlara texniki və inzibati yardım imkanı təmin 

edilsin. İkincisi, maraqlı dövlət, hesabat vaxtından iki həftə keçməmiş gecikmənin 

səbəbini yazılı surətdə izahat edərək (bütün iştirakçı dövlətlərə yayınlayaraq) və 

hesabatın veriləcəyi günün tarixini göstərərək TƏF-ə təqdim etməlidir. Bu cür iza-

hat olmasa,TƏF-in sədri öhdəliyi yerinə yetirməyən dövlətə xatırlatma məktubu 

göndərir(yenə  də bütün səviyyələrdə yayınlayaraq)

211

. 2001-ci ildə bu mexanizm 

əlavə bir addtımın daxil edilməsi ilə yeniləndi; əgər izahat məktubu xatırlatmadan 

dörd həftə sonra gəlirsə,TƏF-in Sədri həmən ölkə ilə birbaşa əlaqəyə girərək gecik-

mənin səbəbini, yerinə yetirmənin qarşısında duran maneələri və/və ya yerinə yetir-

mənin problemlərini və kömək və həll üçün mümkün tələbatları müəyyənləşdirir

212

. 

 

Cədvəl Vİ: İllik hesabatlar və məlumat mübadiləsi üçün vaxt hüdudlarının 

siyahısı

213

 

 

15 Aprel 

Davranış Kodeksi üzrə məlumat müba-

diləsi((FSC.DEC/4/98,  8İyul 1998) 

30Aprel Hərbi Məlumat üzrə Qlobal Mübadi-

lə((FSC.Journal 94,Dek3,1994, 

FSC.DEC/7/95, Mart8 1995 və 

FSC.DEC/22/95, 15Dek 1995). 

31May Minalar 

üzrə sorğu 

(FSC.DEC/7/04,24Noy 2004). Əvvəlki 

FSC.DEC/14/97/Corr. 3 Dek 1997 ləğv 

edildi 

30İyun Adi 

silahların ötürülməsi ilə bağlı milli 

prosedurlar,praktikalar,siyasətlər haqqında 

sorğu (FSC.DEC/20/95, Noy29 1995) 

                                                            

211

 FSC.DEC/10/98 of 25 November 1998. 

212

 FSC.DEC/10/02 of 10 July 2002. As part of the OSCE Secretariat, the Conflict Prevention Center 

is tasked with several functions, which include serving as a focal point for the implementation of 

CSBMs. 

213

 FSC.GAL/20/05 of 22 February 2005. 

 

 

267

30İyun Adi 

silahlar 

haqqında BMT Registrinə 

uyğun olaraq adi silahların ötürülməsi  

ilə bağlı 

məlumat mübadiləsi 

(FSC.DEC/13/97,16İyul 1997 və 

FSC.DEC/8/98 ,4 Noy1998) 

30 İyun Keçmiş  təqvim ilində ATƏT iştirkaçi 

dövlətlərinə SALW ixracı  və bu ölkələr-

dən idxalı ilə bağlı  məlumat mübadiləsi ( 

SALW Sənədində Maddə İİİ.F.1). 

30 İyun Lazımsız,  və /və ya keçmiş  təqvim 

ilində ATƏT iştirakçı dövlətlərin ərazisin-

də müsadirə olunan və  məhv edilən 

SALW –ın miqdarı, kateqoriyası və alt-ka-

teqoriyası üzrə  məlumat mübadiləsi və 

1993 –cü il Konvensiyasının ratifikasiyası( 

SALW Sənədində Maddə İV.E.1). 

 

1Sentyabr Kimyəvi silahlar üzrə 1993 –cü il Kon-

vensiyasının ratifikasiyası prosesi üzrə 

Sorğu(FSC.DEC/5/96,26İyun1996).  NB: 

2003 ilində bütün ATƏT ölkələri Kimyəvi 

silah Konvensiyasını ratifikasiya etdilər.. 

15Noyabr Öncədən xəbər verilən hərbi tədbirlərlə 

bağlı  İllik təqvimlər və  məhdudlaşdırıcı 

maddələr( CSBM-lər üzrə 1999-cu il Vya-

na Sənədinin §§61-67 və 67-71). 

15Noyabr Hərbi əlaqələr və əməkdaşlıq proqram-

ları üzrə  məlumat (CSBM-lər üzrə 1999-

cu il Vyana Sənədinin §§36 və 37). 

15Dekabr 

Şəxsi heyət,əsas silah və avadanlıq sis-

temləri üzrə,həmçinin,onların yerləşdiril-

məsi planları ilə bağlı  hərbi məlumatların 

illik mübadiləsi(CSBM-lər üzrə 1999-cu il 

Vyana Sənədinin §§9-14) 

Növbəti ilin hərbi büdcəsini 

qəbul edəndən üç ay gec olmaya-

raq 

Müdafiə planlaşdırması və hərbi büdcə-

lər üzrə  məlumat mübadiləsi( CSBM-lər 

üzrə 1999-cu il Vyana Sənədinin §15). 

Tələbat olan zaman yenilənmə 

təmin ediləcək(ilkin mübadilə 30 

SALW-ın istehsalı və /və ya idxalı za-

manı istifadə olunan milli işarələr sistemi 

 

268

İyun 2001-ci ildə baş vermişdir). üzrə  məlumat mübadiləsi( SALW Sənə-

dində Maddə İİ.D.1) 

Tələbat olan zaman yenilənmə 

təmin ediləcək(ilkin mübadilə 30 

İyun 2001-ci ildə baş vermişdir). 

SALW ixrac siyasətində, prosedurların-

da,sənədləşmələrində, və vasitəçilik nəza-

rətində cari praktika və milli qanunverici-

lik üzrə  məlumat mübadiləsi( SALW Sə-

nədində Maddə İİİ.F.2) 

Tələbat olan zaman yenilənmə 

təmin ediləcək(ilkin mübadilə 30 

İyun 2002-ci ildə baş vermişdir). 

Milli ehtiyatlar idarəetməsi və təhlükə-

sizlik prosedurlarında məlumat mübadiləsi 

( SALW Sənədində Maddə İV.E.2) 

Tələbat olan zaman yenilənmə 

təmin ediləcək(ilkin mübadilə 30 

İyun 2001-ci ildə baş vermişdir). 

SALW-ın məhv edilməsi üçün texniki 

metodlar və prosedurlar üzrə məlumat mü-

badiləsi( SALW Sənədində Maddə İV.E.3) 

 

ATƏT-in siyasi-hərbi öhdəliklərinə riayət edilməsi müntəzəm surətdə,1991-ci ildən 

yerinə yetirmə  işlərinə  məsul olan İllik Yerinə Yetirmə Qiymətləndirmə Görü-

şü(AİAM) çərçivəsində araşdırılır və müzakirə edilir. AİAM iki əsas işi görür:hər bir 

konkret öhdəliyin( və ya öhdəliklərin) yerinə yetirmə statusunun icmalı və yerinə yetir-

məni yaxşılaşdırmaq üçün mümkün həll yolları

214

, sonuncu, həmçinin, TƏF-in yeni 

öhdəliklər hazırlaması üçün təşəbbüs mənbəyi kimi cıxış edir. Qısa müddət olmasına 

baxmyaraq (İki günlük),AİAM-ın fəaliyyəti əhəmiyyətsiz deyil. Paytaxtlardan gəlmiş 

yüksək səviyyəli ekspertlərin iştirakına görə,ölkə daxilində bu işi yerinə yetirən icracı-

lar ilə Vyanadakı diplomatlar arasında unikal görüşmək imkanı yaranır. Qarşılıqlı de-

batların gedişi ilə suallar verilir və mülayim atmosferdə cavablandırılır

215

. Məqsəd tən-

qid etmək yox,əməkdaşlıq etməklə cavablar axtarmaq və yerinə yetirməmə və ya ya-

rımçıq yerinə yetirmə ilə əlaqəli problemləri müəyyən etmək,başa düşmək və mümkün 

olduqca həll etməyə aydınlıq gətirməkdir. İştirakçı dövlətlər tərəfindən təqdim edilən 

məlumat bazası əsasında illər boyu Münaqişə Qarşısını Alma Mərkəzi tərəfindən bura-

xılan “Rüblük İcmalar”-dan bir sıra əsas tendensiyaları ayırd etmək olar:

216

 

Silahlara Nəzarət Rejimləri

. 

Hökümətlərin hesabat verməyə razılıq verdiyi 

Sənədlərin ratifikasiya prosesi ilə bağlı  vəziyyət,demək olar ki,kimyəvi silahlarla 

bağlı problemli deyil. Bütün ATƏT ölkələri 1993 Kimyəvi Silahlar Konvensiyasını 

                                                            

214

 1996-cı ildən bəri AİAM tərəfindən ortaya qoyulan təkliflər icmalı: REF.SEC.218/96 of 24 April 

1996, REF.SEC/199/97 of 27 March 1997, FSC.AIAM/50/98 of 26 March 1998, FSC.AIAM/42/99 of 

23 March 1999, FSC.AIAM/47/00 of 28 March 2000, FSC.AIAM/41/01/Rev.1 of 11 April 2001, 

FSC.AIAM/43/02 of 27 March 2002, FSC.AIAM/53/03/Rev.1/Corr.1 of 1 April 2003, 

FSC.AIAM/41/04 of 6 April 2004 and FSC.AIAM/53/05/Rev.1 of 20 April 2005. 

215

 Bir çox istisnalar – bilavasitə Türkiyə və Yunanıstanın Egey üzərindəki ənənəvi ziddiyyətləri və 

həm də Kiprlə bağlı.a. 

216

 Latest CPC's “Quarterly Survey” :FSC.GAL/73/05 of 5 July 2005. 

 

269

(CWC)ratifikasiya etmişlər

217

. Minalarla bağlı isə belə deyil, üc Qafqaz ölkəsinin 

hər biri,Orta Asiya ölkələrinin çoxu(həmçinin, bir sıra başqa ölkələr, o cümlə-

dən,Rusiya Federasiysı və Amerika Birləşmiş Ştatları) heç bir beynəlxalq öhdəlik 

daşımır. Adi silahların ötürülməsi və SALW sahəsində, iştirakçı dövlətlər hesabat 

vermənin tələblərinə riayət edirlər, bircə Orta Asiya ölkələri (Qazaxstandan başqa) 

və Bosniya-Herseqovina istisna təşkil edirlər. Lakin bir çox ekspertlər qeyd edirlər 

ki, silah ixracatının silah alan ölkədə insan hüquqlarına uyğunluğu yerinə yetirmə 

qiymətləndirmələri zamanı az-az müzakirə olunur

218

. Eynilə,sonuncu, SALW-ın 

məhv edilmiş  və müsadirə edilmiş sayına, SALW-ın ixtisar edilməsinə yardım 

proqramına və az-az hallarda ixracatın riayət etməli olduğu kriteriyalara fokusla-

nır

219

. Nəhayət,qeyd etmək maraqlıdır ki, lazımsız adi sursatlarla bağlı yardım me-

xanizmləri təsirsiz qalmamışdır. İndiyə qədər,beş iştirakçı dövlət  yardım prosedur-

larından(tez) istifadə etmişdir: Ukrayna,Belarus,Rusiya Federasiyası,Tacikistan və 

Qazaxstan

220

. Tacikistanda,qiymətləndirmə missiyası  nəticəyə  gəlmişdir ki, möv-

cud SALW-ın və adi silahların geniş bir hissəsi(1992-1997 daxili münaqişənin nə-

ticəsi olaraq) pis saxlanma şəraitinə görə əhaliyə real risklər törətmişdir və ehtiyat-

ların təhlükəsizliyi və asayişini yaxşılaşdırmaq üçün ölkənin silahlı qüvvələrinin 

ciddi təlim keçməsi tələb olunurdu. Bu müsbət qlobal nəticəyə görə,Sofiyada Na-

zirlər səviyyəsindəki Şura Görüşü,Sənədin sonrakı icrası ilə bağlı  keçid hesabatını 

2005-ci il Nazirlik səviyyəsindəki görüşə təqdim etməyi TƏF-ə tapşırdı

221

. 

 

Cədvəl VII: Beynəlxalq Minalara qarşı konvensiyaya qoşulmayan ATƏT 

iştirakçı dövlətləri 

 

1980-ci il Konkret Adi Silahlarla 

bağlı Konvensiyaya Minalar,Tələ-mi-

nalar və Başqa Cihazlarla bağlı 1996-

cı il  düzəliş II Protokolu 

Piyadalara qarşı minaların tətbiqi, 

toplanması,istehsalı  və ötürülməsinin 

qadağan edilməsi və onların Məhv 

edilməsi haqqında 1997 –cı il Ottava 

Konvensiyası 

Qafqaz Dövlətləri: Azərbay-

can,Ermənistan,Gürcüstan 

Qafqaz  Dövlətləri: Azərbay-

can,Ermənistan,Gürcüstan 

                                                            

217

 Bu informasiya BMT-nin saytından alınıb http://disarmament2.un. org/TreatyStatus.ns) which 

offers more updated data than the OSCE's “Quarterly Surveys”. 

218

 See Vetschera, “The Future of the Politico-Military Dimension – From Arms Control to Force 

Control”, op. cit. (forthcoming). 

219

 Ibid. 

220

 See FSC.DEL/536/03 of 17 December 2003, FSC.DEL/75/04 of 9 March 2004 (Belarus), 

FSC.DEL/192/04 and 193/04 of 19 May 2004 (Russian Federation) and FSC.DEL/346/04 21 July 

2004 (Tajikistan). 

221

 MC.DEC/5/04 of 7 December 2004. 

 

270

Orta Asiya Dövlətləri:Qazax-

stan,Qırğızıstan və Özbəkistan 

Orta Asiya Dövlətləri:Qazax-

stan,Qırğızıstan və Özbəkistan 

Başqa dövlətlər: Serbiya və Mon-

teneqro,İslandiya,Andorra,San Marino

Başqa dövlətlər: Rusiya Federasi-

yası, ABŞ, Finlandiya