Azərbaycan respublikasi daxiLİ İŞLƏr naziRLİYİ p o L i s a k a d e m I y a s I kafedra: «İctimai elmlər»

eyni qrup, sinif və millətə mənsub olduğunu bildirən ümumi əlaqələr sisteminin 
ifadəsidir.
Gerçəklikdə konkret real predmet təkdir; lakin mütləq tək predmet mövcud ola, 
yaşaya bilməz; o, yalnız ümumi ilə, milyon tellərlə başqaları ilə əlaqə və vəhdətdə 
mövcuddur. Odur ki, konkret real predmet həm də ümumidir, başqaları ilə əlaqədə 
mövcuddur. Ümumi ilə tək arasında möhkəm dialektik qarşılıqlı əlaqə vardır.
Xüsusi. 
Xüsusi-ümumi ilə təkcə arasında əlaqə formasıdır; təki ümumiyə 
aparan əlaqədir, yoldur. 
Hər bir
 
əşya, hadisə və
 
prosesdə tək və ümumi arasındakı 
dialektik qarşılıqlı əlaqəni "xüsusi" fəlsəfi kateqoriyası ifadə edir. Məsələn,
 
bitki 
ümumini, taxıl xüsusini, arpa təki ifadə edir və s. 
Tək, xüsusi və ümumi kateqoriyalarının dialektikasının, nəzərə alınmasının insan 
fəaliyyəti üçün mühüm əhəmiyyəti vardır. Hər şeydən əvvəl, onlar arasında əlaqənin 
nəzərə alınması ciddi idrakı əhəmiyyət kəsb edir. Biz tədqiqat prosesində həmişə təkdən 
başlayıb ümumiyə doğru, ən ümumi qanunauyğunluqları dərk etməyə doğru getməliyik 

---

27 
və ya ümumi qanunauyğunluqları mənimsəmə ilə tək-tək hadisə və proseslər müəyyən 
ümumiləşdirici nəticələrə gəlməliyik. Tək və ümuminin nisbətini nəzərə almadan heç bır 
obyektin düzgün tədqiq və dərk edilməsi mümkün deyildir. 
Tək, xüsusi və ümumi arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin düzgün mənimsənilməsinin 
həm nəzəri, həm də ciddi ictimai-praktiki əhəmiyyəti vardır. Bu qarşılıqlı əlaqələri 
nəzərə almadan yalnız ümumi olana istinad etmək, yalnız ümumini əsas götürmək 
nəzəriyyədə ehkamçılığa; yalnız təki əsas götürmək isə təftişçilik mövqeyinə gətirib 
çıxara bilər. Hər iki hal nəzəriyyədə həqiqətə nail olmağa imkan verməzdi. İctimai-
praktiki fəaliyyətdə də tək və ümuminin nisbəti ciddi nəzərə alınmalı, 
əlaqələndirilməlidir. Belə olmadıqda bir region, bir millət və xalqın sosial-siyasi və 
iqtisadi inkişafı təklənər, ümumidən ayrılar, tənəzzülə uğraya bilər.